Nhưng nhìn một cách tổng quan, thì công tác nghiên cứu và thiết kế về nhà trẻ, mẫu giáo cũng còn có những vấn đề cần phải bàn thêm.
Trong khuôn khổ một bài báo, chúng tôi hi vọng bước đầu đóng góp một phần nhỏ bé vào công việc quy hoạch và kiến trúc nhà trẻ – mẫu giáo ở Việt Nam với 2 mục tiêu nghiên cứu sau đây:
– Nhận diện được thực trạng quy hoạch – kiến trúc nhà trẻ, mẫu giáo ở Việt Nam;
– Rút ra bài học kinh nghiệm để có thể áp dụng trong tổ chức không gian kiến trúc của các trường mầm non ở Việt Nam.
Thực trạng quy hoạch – kiến trúc nhà trẻ, mẫu giáo ở Việt Nam
Nhìn một cách tổng quan, công tác nghiên cứu và thiết kê thực tế về nhà trẻ, mẫu giáo ở Việt Nam còn có những vấn đề cần phải bàn thêm. Cụ thể như sau:
1. Về mặt lí thuyết: Các công trình khoa học nghiên cứu về nhà trẻ, mẫu giáo ở nước ta không nhiều. Nếu có thì phần lớn cũng chỉ là những đúc kết từ tài liệu của nước ngoài và cố gắng Việt Nam hóa đôi chút.
Có một tài liệu khá tốt, được cập nhật theo nhu cầu xã hội, đó là Tiêu chuẩn Việt Nam về thiết kế các công trình nhà trẻ, mẫu giáo (tài liệu mới nhất hiện nay là TCVN 3907:2011, Trường mầm non – yêu cầu thiết kế, thay thế cho TCVN 3907:1984 và TCXDVN 260:2002). Tuy vậy, tài liệu này cũng chỉ là những hướng dẫn về những chỉ số “cứng”, mà chưa có chỉ dẫn về các chỉ số “mềm”, ví dụ như sử dụng màu sắc, ánh sáng và vật liệu xây dựng.
Về mặt lí thuyết cũng có thể chấp nhận kết quả nghiên cứu của các học viên trên đại học. Mỗi một đề tài theo góc nhìn của riêng tác giả. Nhưng nhìn chung các nghiên cứu này cũng chỉ dừng lại ở việc đề xuất được vài giải pháp về tổ chức không gian quy hoạch và kiến trúc nhà trẻ, mẫu giáo, chỉ mang tính chất chung chung hay chỉ để minh họa về một ý tưởng lí thuyết nào đấy mà thôi!
Còn ở một khía cạnh khác, có thể nói các công trình khoa học thành công nhất về nhà trẻ, mẫu giáo thường được thể hiện trong các giáo trình hay thiết kế mẫu.
Cũng giống như các chuyên gia kiến trúc trên thế giới, nhiều nhà khoa học của nước ta cũng thường coi nhà trẻ, mẫu giáo như là một mục của công trình “giáo dục”. Có một số nhà khoa học khác thì lại coi công trình nhà trẻ, mẫu giáo như là một thành phần quan trọng của môi trường ở.
2. Về mặt thiết kế và xây dựng thực tế: Phải nói rằng là các nhà thiết kế của chúng ta cũng đã đạt được ít nhiều thành công đặc biệt trong việc tổ chức không gian vui chơi – học tập trong các nhà trẻ, mẫu giáo ở lứa tuổi mầm non. Sau khi tìm hiểu và tổng quan về những gì thu lượm được trong tầm hiểu biết hữu hạn, xin được có một số nhận định như được trình bày dưới đây:
– Trong thời gian trước đây cho đến năm 2000, việc thiết kế và xây dựng các công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non ở Việt Nam nói chung, nếu theo tiêu chí: “Tổ chức không gian kiến trúc thể loại công trình này như là một hệ thống mang tính sinh thái, trong đó trẻ em được chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục trên tinh thần giúp trẻ phát triển toàn diện về mặt thể lực và trí lực” thì cũng còn nhiều vấn đề chưa thể đạt được!. Trong thiết kế và xây dựng thực tế, hầu hết những cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non ở nước ta đều vấp phải “điểm yếu chết người” đó.
Các công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non được xây dựng ở nước ta thường là quá cao (lớn hơn 2 tầng) gây khó khăn cho hoạt động giáo dục không gian chật hẹp, vị trí xây dựng chưa hợp lý: Gần đường giao thông cơ giới, nơi đất trũng…
– Nếu xét ở nhiều khía cạnh khác nhau, thì về hình thức kiến trúc thể loại công trình này vẫn còn có nhiều bất cập – chưa thể hiện được những đặc thù của thể loại công trình dành cho trẻ em – Hay nói cách khác tinh thần trẻ em chưa được thể hiện một cách rõ ràng.
– Thời gian gần đây, các chuyên gia trong lĩnh vực thiết kế, tổ chức không gian kiến trúc của các công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non đã cố gắng đáp ứng được những yêu cầu của xã hội, xây dựng cơ sở vật chất và tinh thần để phục vụ cho công tác giáo dục trẻ ở mức tốt nhất trong hoàn cảnh cho phép.
Kinh nghiệm quốc tế
Trên thế giới, các nhà khoa học đã không ngừng sáng tạo, do đó những công trình nhà trẻ, mẫu giáo dần dần thỏa mãn được cơ bản các yêu cầu về chức năng giáo dục toàn diện cho lứa tuổi đặc thù này!
– Về mặt lý thuyết: Trên thế giới, các công trình khoa học về tổ chức không gian kiến trúc của thể loại công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non, thực ra không nhiều. Phần lớn những công trình khoa học này được lồng ghép trong các giáo trình. Nhiều tác giả thường coi nhà trẻ, mẫu giáo như là một mục của công trình “giáo dục”, còn sách chuyên khảo lại càng ít!
Nói riêng về sách chuyên khảo, có thể kể ra hai quyển sách quan trọng của tác giả Mark Dudek. Trong 2 tác phẩm nổi tiếng này, tác giả Mark Dudek đã khẳng định là có 2 tiêu chí quyết định đến sự thành bại trong tổ chức không gian kiến trúc của thể loại công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non. Đó là:
+ Mối quan hệ giữa ngôi trường và môi trường xung quanh;
+ Tạo ra không gian gây cảm hứng tốt nhất cho việc chăm sóc, nuôi dạy, giáo dục và vui chơi của trẻ em.
– Về mặt thiết kế và xây dựng thực tế: Phải công nhận là trên thế giới, nhiều quốc gia thành công.
Theo các chuyên gia tâm lý trẻ thơ trước tuổi học đường: Muốn luyện trẻ em ham học hỏi thì cần phải tạo ra những động lực hoặc giải pháp nào đó để trẻ em có hứng thú với việc tìm hiểu, khám phá, học hỏi…
Có ba hướng để đạt được động lực hoặc giải pháp như đã nói trên. Cụ thể:
Thiết kế và xây dựng thực tế dựa trên tinh thần của trẻ em (để trẻ em được là “trẻ em”); Thiết kế và xây dựng thực tế dựa trên nhận thức của trẻ em; Tạo mối quan hệ gắn bó giữa ngôi trường và môi trường xung quanh (tức là tạo ra không gian trong và ngoài công trình gắn kết chặt chẽ với nhau nhằm gây cảm hứng tốt cho việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục và vui chơi của trẻ em trong toàn bộ công trình).
Theo hướng thứ nhất, thì Trường mầm non Fuji nằm ở thành phố Tachikawa, Nhật Bản là một ví dụ điển hình. Công trình được gọi là “Nhà trẻ tuyệt vời nhất thế giới”. Khi nói về Trường mầm non Fuji, người ta thường tập trung vào kiến trúc đặc biệt phù hợp với tâm lý trẻ nhỏ: Một thiết kế mở, rất thân thiện, thỏa mãn sự ham thích khám phá, quan sát và vận động của trẻ.
Trường mầm non Fuji được thiết kế theo hình bầu dục, một vòng tròn không bao giờ có điểm kết thúc. Tầng mái của tòa nhà được biến thành sân chơi, trên sân chơi ở tầng cao này, các em nhỏ có thể nô đùa thỏa thích có thể chạy chơi bao xa tùy thích bởi không có điểm bắt đầu hay kết thúc. Các em có thể thỏa sức nô giỡn mà không bị giới hạn về mặt không gian.
Đằng sau lối kiến trúc ấn tượng của công trình này còn là một câu chuyện đặc biệt về cây cổ thụ nằm ở trung tâm nhà trẻ. Toàn bộ nhà trẻ được xây dựng theo hình bầu dục, chạy quanh một cây cổ thụ 50 năm tuổi, trẻ em có thể chơi đùa mỗi ngày dưới bóng mát của cây.
Lí do để ngôi trường này được gọi là “nhà trẻ tuyệt vời nhất thế giới” chính bởi cách tổ hợp kiến trúc “để trẻ em được là trẻ em”. KTS Takaharu Tezuka – tác giả của công trình – từng trả lời một cách đơn giản rằng: “Hãy suy nghĩ như một đứa trẻ khi thiết kế nhà trẻ”. Tezuka đã được truyền cảm hứng bởi chính các con của mình, ông đã nghĩ về các con để xem mình cần phải thiết kế một công trình như thế nào.
Theo hướng thứ hai, phải kể đến những công trình có hình khối, hình thức kiến trúc nội và ngoại thất đơn giản, khúc triết,…dễ nhận biết và thân thuộc với trẻ. Chính sự thân thuộc, dễ nhận biết thực sự hấp dẫn trẻ để mỗi buổi sáng đến trường đối với chúng đều là sự thích thú và hưng phấn.
Theo hướng thứ ba, ở trên thế giới, có rất nhiều công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non đạt được tiêu chí như đã nêu trên đây (tạo mối quan hệ gắn bó giữa ngôi trường và môi trường xung quanh).
Một trong những công trình như vậy là trường mẫu giáo Sighartstein, ở thành phố Land Salzburg (Cộng hòa Áo). Ngôi trường này đã rất thành công theo 2 tiêu chí của Mark Dudek…
Một giải pháp có thể áp dụng ở Việt Nam
Việc nghiên cứu lý thuyết và tổ chức không gian kiến trúc của các sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non hiện nay trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng đều phải dựa vào các yêu cầu sau đây:
– Phải coi công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non có chức năng và ý nghĩa xã hội quan trọng nhất trong điểm dân cư;
– Công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non phải như là một dấu ấn quan trọng trong quần thể kiến trúc của các điểm dân cư;
– Công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non phải hài hòa với quần thể kiến trúc và cảnh quan của các điểm dân cư. Đồng thời, công trình phải đóng vai trò quan trọng trong tạo cảnh quan cho điểm dân cư;
– Cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non phải được bố trí tại khu đất thuận lợi nhất cho việc đưa – đón trẻ và phải được bố trí tại khu đất có môi trường hoàn toàn trong lành.
Trong thực tế, việc tổ chức không gian kiến trúc và xây dựng các cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non ở Việt Nam chưa tuân thủ các yêu cầu trên tiêu chí riêng cho loại hình công trình này. Kinh nghiệm của các chuyên gia trên thế giới trong lĩnh vực này chắc chắn là rất phong phú, nhưng đối với nước ta thì có một vài vấn đề cần quan tâm như sau:
+ Công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non hoàn toàn phải như là một sân chơi tự do để trẻ khám phá và sử dụng theo cách riêng của mình;
+ Tính thẩm mỹ của công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non phải được đặt lên hàng đầu (hình thức kiến trúc trong và ngoài công trình; cách sử dụng mầu sắc, ánh sáng, cây xanh, mặt nước…);
+ Tính biểu tượng của công trình phải thật rõ ràng theo cách tiếp cận mới: Lấy định hướng giáo dục và sở thích của trẻ em làm nền tảng để tổ chức không gian kiến trúc nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non;
+ Hình khối, hình thức kiến trúc, phương thức trang trí, sử dụng vật liệu,… phải thật đơn giản, tinh tế theo dạng “thân thuộc và gần gũi” với tâm thế và trí lực của trẻ;
+ Công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non hoàn toàn phải tránh xa các trục đường giao thông cơ giới và những nguồn phát sinh ô nhiễm ở bất cứ dạng nào;
+ Không gian – nơi đặt công trình nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non – phải thật khoáng đạt, rộng rãi, không được bao kín bởi các công trình nhiều tầng, đặc biệt là các thể loại công trình vui chơi, giải trí…
+ Nếu cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non sẽ được xây dựng trong khu dân cư mới, thì vị trí của nó cần phải (có thể) nằm ở trung tâm của khu để kết hợp các công trình công cộng khác nhằm rạo ra một quần thể kiến trúc vừa hoàn chỉnh về mặt chức năng, vừa mang tính biểu tượng cao.
+ Trong trường hợp công trình sẽ được xây dựng trong khu dân cư cũ thì việc lựa chọn vị trí phải nhất thiết dựa vào các yếu tố hiện trạng cũng như các khả năng bổ sung các điều kiện cơ bản nhất cho hoạt động bình thường của công trình. Cụ thể, đó là các điều kiện cơ bản sau: Bán kính phục vụ hợp lý, đường giao thông tiếp cận rộng rãi và thuận lợi, khả năng kết nối dễ dàng được với những đầu mối kỹ thuật cơ bản như cấp điện, cấp – thoát nước, hệ thống thông tin liên lạc,… đang hiện hữu.
Kết luận
– Trong tổ chức không gian kiến trúc và xây dựng các cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non cần tìm hiểu về thực trạng quy hoạch – kiến trúc thể loại công trình này ở Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế để rút ra được những bài học nhằm đạt được mục đích mong muốn.
– Việc lựa chọn hình thức, phong cách kiến trúc để đạt được tính thời đại nhưng vẫn kế thừa được các yếu tố của kiến trúc địa phương nơi xây dựng công trình.
– Cần lựa chọn những bài học kinh nghiệm trong tổ chức không gian kiến trúc và xây dựng các cơ sở nhà trẻ, mẫu giáo, trường mầm non như khai thác tốt những điều kiện tự nhiên – khí hậu đặc thù tại địa phương nhằm đạt được tính thân thiện với môi tường của công trình.
Nguồn: Tạp chí Kiến trúc, Số 5/2016
