Kiến trúc – Quy hoạch và những tác động của công nghệ mới 4.0

(Tạp chí KTVN 223) – Trong vài năm trở lại đây, với tiền đề là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ và đặc biệt là CNTT với quy mô mở rộng ngày càng lớn của mạng Internet toàn cầu kết nối rộng khắp và đa chiều, đã thúc đẩy thế giới tiến đến một cuộc cách mạng công nghiệp mới – cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Việt Nam là một quốc gia đang trong quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; Do vậy Chính phủ Việt Nam đã xác định rõ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ mang lại cho Việt Nam nhiều cơ hội phát triển và thách thức.

Hiện trạng ứng dụng công nghệ mới trong quy hoạch quản lý đô thị còn chưa tương xứng với tốc độ phát triển đô thị nóng

Trong ngành Xây dựng, hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị là một trong những hoạt động có thể tận dụng rất nhiều lợi ích từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Công nghệ mới hiện đại và tiên tiến mang lại cho hoạt động quy hoạch sự trợ giúp tốt hơn: trí tuệ nhân tạo giúp hỗ trợ ra quyết định; công nghệ dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ 3D, công nghệ GIS hỗ trợ các hệ thống mô phỏng phát triển từ đó giúp các chuyên gia làm quy hoạch có thể lựa chọn bài toán quy hoạch tối ưu. Trong hoạt động quản lý đô thị, các hệ chuyên gia sử dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ dữ liệu lớn giúp hỗ trợ ra quyết định trong hoạt động quản lý; hỗ trợ gom cụm và phân tách các vấn đề xảy ra trên phạm vi một khu vực đô thị: Singapore và Pháp đã tiến hành xây dựng và mô phỏng hoàn toàn thành phố bằng công nghệ thực thế ảo giúp cho Chính phủ và các nhà quản lý đô thị có thể hoạch định kế hoạch hiệu quả hơn; công nghệ IOT (Internet of things) giúp kết nối mọi thiết bị và hệ thống sẽ mang lại sự tự động hóa và khả năng phản ứng nhanh chóng cho một vấn đề: cứu hỏa, ứng phó khẩn cấp thiên tai…

Mô hình quy hoạch thành phố Xanh và thông minh Masdar City (UAE)

Hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị hưởng lợi rất nhiều từ các tiến bộ khoa học công nghệ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị hiện nay chưa khai thác hết tiềm năng từ công nghệ mới. Việc ứng dụng các công nghệ mới, công cụ hỗ trợ vào quy hoạch – quản lý đô thị còn rất hạn chế: sử dụng công nghệ GIS chưa đạt độ phủ toàn phần, vẫn còn nhiều đơn vị chưa áp dụng công nghệ GIS. Công nghệ 3D và mô phỏng thực tế ảo đã được ứng dụng nhưng phạm vi cũng còn nhiều giới hạn. Những công nghệ cốt lõi của cuộc cách mạng 4.0 hiện nay như: trí tuệ nhân tạo, công nghệ dữ liệu lớn (Big Data) chưa được ứng dụng vào các hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị. Mặc dù đã có nhiều đơn vị, cơ quan và tổ chức bước đầu nghiên cứu tiếp cận với các công nghệ này nhằm ra giải pháp ứng dụng vào hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị, tuy nhiên xét về tốc độ thời gian phát triển của công nghệ hiện nay thì việc đến lúc này mới tiếp cận đã không còn sớm. Nếu hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị không nhanh chóng tiếp cận và đẩy mạnh ứng dụng thì chúng ta đang để cơ hội tham gia cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trôi qua trong khi các quốc gia khác đã tiếp cận và đi trước rất xa như Singapore, Pháp, Hàn Quốc…

Với thực trạng của lĩnh vực quy hoạch – quản lý đô thị tại Việt Nam như hiện nay, cần phải đặt ra câu hỏi: Tại sao mức độ ứng dụng công nghệ mới của chúng ta hiện nay chưa cao? Có thể nhận thấy rõ, lĩnh vực quy hoạch – quản lý đô thị tại Việt Nam hiện nay yếu do các nguyên nhân sau đây:

– Con người và trình độ tiếp cận khoa học công nghệ: Tố chất con người Việt Nam rất thông minh và có khả năng sáng tạo cao. Tuy nhiên, hiện nay trình độ tiếp cận và làm chủ công nghệ mới đặc biệt là CNTT còn chưa tương xứng với yêu cầu thực tiễn đặt ra. Vấn đề này phụ thuộc vào nhiều yếu tố cả khách quan và chủ quan; Về yếu tố chủ quan: ý thức chủ động nghiên cứu, tìm hiểu và tiếp cận với công nghệ và xu thế mới còn thụ động, chưa phát huy được tính năng động sáng tạo vốn có của người Việt Nam. Về yếu tố khách quan: Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, chúng ta thiếu thốn rất nhiều: nguồn tài liệu, cơ sở vật chất phục vụ thí nghiệm nghiên cứu,… Trình độ khoa học công nghệ của Việt Nam vẫn còn đi sau rất nhiều các quốc gia khác.

– Hạ tầng công nghệ: Hạ tầng công nghệ ở Việt Nam còn thấp và còn một bộ phận công nghệ lạc hậu so với mặt bằng chung trên thế giới. Thực tế cho thấy, hạ tầng công nghệ là một trong hai yếu tố cùng với yếu tố con người ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động ứng dụng công nghệ trong đời sống và sản xuất. Không những vậy, hạ tầng công nghệ còn trực tiếp ảnh hướng đến hoạt động nghiên cứu và sáng tạo công nghệ mới mà công nghệ mới chính là yếu tố then chốt cho sự phát triển của khoa học và công nghệ tại mỗi một quốc gia.

– Hoạt động nghiên cứu khoa học: Theo bảng xếp hạng các quốc gia dựa trên tiêu chí nghiên cứu khoa học (Nature Index) do Nhà xuất bản Nature (tổ chức xuất bản khoa học có uy tín trên thế giới có trụ sở tại Anh) công bố năm 2018, Việt Nam đứng thứ 78. Theo sự xếp hạng của Diễn đàn Kinh tế thế giới thì Việt Nam đứng thứ 55/137 quốc gia về hoạt động nghiên cứu khoa học. Điều này phản ảnh thực trạng hoạt động nghiên cứu khoa học Việt Nam còn thấp.

Giải quyết bài toán về nâng cao hiệu quả của hoạt động ứng dụng khoa học công nghệ mới đặc biệt là các công nghệ trụ cột của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi phải có sự phối hợp đồng bộ từ nhà quản lý, chuyên gia đến người trực tiếp làm quy hoạch – quản lý đô thị đồng thời cũng phải đạt được ba yếu tố quan trọng nhất bao gồm: yếu tố con người, yếu tố hạ tầng kỹ thuật công nghệ và yếu tố nghiên cứu công nghệ mới.

– Yếu tố con người và trình độ tiếp cận khoa học kỹ thuật: Một trong những yếu tố rất quan trọng. Mức độ quan trọng được lý giải bởi hai lý do sau đây. Thứ nhất, công nghệ sinh ra để phục vụ cho hoạt động của con người. Do vậy các công cụ phục vụ và hỗ trợ trong lĩnh vực quy hoạch được tạo ra với một mục đích là hỗ trợ cho người làm quy hoạch và quản lý đô thị mà không thể thay thế được con người cho dù công nghệ có thông minh đến mức độ nào cũng không thể thông minh hơn con người trong tương lai gần. Thứ hai, con người là thực thể có khả năng sáng tạo vô hạn. Thực tế đã chứng minh người phát triển phần mềm tạo ra các chức năng cho phần mềm nhưng người sử dụng phần mềm lại sáng tạo ra những cách thức phối hợp các chức năng để phục vụ cho công việc của mình mà không hoàn toàn nằm trong ý đồ thiết kế của người phát triển phần mềm.

– Yếu tố hạ tầng công nghệ: Cũng là một trong các yếu tố có vai trò rất quan trọng. Sự phát triển của công nghệ là sự phát triển đồng bộ từ hạ tầng cơ sở cho đến công nghệ ứng dụng tầng trên. Quá trình phát triển của khoa học công nghệ là sự kế thừa những đặc điểm nổi trội của công nghệ cũ, sáng tạo công nghệ mới một cách đồng bộ và có mối quan hệ tương hỗ lẫn nhau. Mỗi một mắt xích công nghệ trong toàn bộ nền tảng công nghệ chiếm một vị trí hết sức quan trọng và có mức độ quan trọng ngang nhau mà không thể thiếu đi bất kỳ mắt xích nào. Hạ tầng công nghệ vững chắc, đầy đủ và ổn định là tiền đề cho sự sáng tạo và phát triển của công nghệ tiên tiến hơn.

– Yếu tố hoạt động nghiên cứu khoa học: Sự đổi mới, sáng tạo mới tạo ra sự phát triển của khoa học công nghệ. Do vậy hoạt động nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới, ứng dụng khoa học kỹ thuật trong hoạt động quy hoạch – quản lý đô thị ngay từ lúc này cần phải được chú trọng và cần thiết phải có các giải pháp hỗ trợ nhằm thúc đẩy. Các định hướng nghiên cứu: công nghệ GIS, công nghệ 3D và mô phỏng thực tế ảo, công nghệ trí tuệ nhân tạo, công nghệ xử lý dữ liệu lớn (Big Data),… sẽ là các định hướng phù hợp để thúc đẩy không chỉ dành riêng cho lĩnh vực quy hoạch – quản lý đô thị mà còn tiến cao hơn nữa là đô thị thông minh (Smart city) góp phần nâng cao chất lượng Chính phủ điện tử.

Ứng dụng công nghệ mô phỏng 3D tính toán năng lượng gió
trong quy hoạch đô thị và thiết kế kiến trúc công trình tại Hoa Kỳ

Ứng dụng công nghệ mô phỏng 3D
trong quy hoạch quản lý đô thị và thiết kế kiến trúc công trình tại London (Anh)

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã bám rễ sâu và rộng trên toàn bộ các quốc gia trên thế giới. Cùng với những tiến bộ đã đạt được về khoa học công nghệ, thế giới đang mạnh mẽ bước đi trong kỷ nguyên số. Các quốc gia trên thế giới đều nhìn thấy những cơ hội to lớn cho quốc gia mình và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, là quốc gia có dân số trẻ với sự năng động cao. Chính phủ Việt Nam có định hướng và hỗ trợ mạnh mẽ nhằm thúc đẩy sự phát triển của khoa học kỹ thuật. Với những lý do trên, tiềm năng khai thác các lợi thế to lớn từ việc ứng dụng khoa học công nghệ mới, công nghệ trụ cột của cuộc cách mạng 4.0 đang rất lớn. Và ngay từ lúc này, từ cấp quản lý cho đến các chuyên gia làm quy hoạch, các kiến trúc sư, các cán bộ quản lý đô thị cần phải hành động ngay để chớp lấy thời cơ nhằm đưa lĩnh vực quy hoạch – quản lý đô thị bắt kịp với các quốc gia tiên tiến trên thế giới từ đó góp phần đưa Việt Nam trở thành một quốc gia có nền khoa học, công nghệ tiên tiến./.

ThS. Nhà báo Đỗ Hữu Lực – Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin – Bộ Xây dựng