Workshop “Tái thiết những không gian đô thị bị chuyển đổi trong đô thị”

(Tạp chí Kiến trúc Việt Nam) – Hà Nội cũng như các đô thị trên khắp cả nước luôn mang trong mình những giá trị lịch sử và phát triển. Cùng với quá trình đô thị hóa, diện mạo của đô thị được thay đổi nhưng cũng đứng trước những thách thức về việc tạo dựng những đô thị sống tốt, an toàn, phát triển bền vững, hiện đại nhưng không bị đứt gãy khỏi cội nguồn văn hóa phát triển.  Tái thiết những không gian đô thị bị chuyển đổi là công việc đặt ra cần thực hiện trong giai đoạn hiện nay để tái hiện lại các giá trị văn hóa lịch sử của không gian đô thị đã bị mai một trong thời kỳ đô thị hóa bùng nổ thời gian qua.

Ban giám khảo và các nhóm sinh viên đạt giải tại buổi bảo vệ phương án thiết kế trong khuôn khổ Hội thảo

Được xem như một thực thể sống, đô thị có các giai đoạn hình thành và phát triển. Tuy nhiên, không hoàn toàn giống với các đô thị ở các nước phát triển trên thế giới đã định hình rõ nét, các đô thị Việt Nam vẫn đang trong quá trình hình thành và phát triển, đặc biệt là giai đoạn đô thị hóa và chuyển đổi mạnh mẽ các không gian đô thị thời gian qua.
Đánh giá chung trường hợp đô thị Hà Nội, hiện nay và trong thời gian tới sẽ phải đối mặt với 05 nội dung lớn của công cuộc tái thiết đô thị hướng tới thay đổi đáng kể diện mạo đô thị, đồng thời tạo ra các thay đổi tác động lớn đến chất lượng cuộc sống cũng như phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô bao gồm:
– Khu phố cổ Hà Nội với bài toán cải tạo bảo tồn.
– Cải tạo các khu chung cư cũ.
– Hình thành các tổ hợp công trình thương mại và nhà ở cao tầng mới trên những lô đất được chuyển đổi chức năng.
– Cải tạo, nâng cấp các không gian công cộng, hình thành các công trình cổng cửa ô.
– Hình thành hệ thống giao thông mới và sự hiện diện của tuyến đường sắt trên cao.
Năm nội dung trên cho thấy rõ, bên cạnh đẩy mạnh sự phát triển đồng thời tại các khu vực mới mở rộng, còn một khối lượng công việc rất lớn về tái thiết các không gian đô thị hiện hữu của Hà Nội trong thời gian tới. Các đô thị Việt Nam với giá trị lịch sử đậm nét cần chọn được định hướng phát triển chặt chẽ, bài bản, trên cơ sở thực tiễn và nhân văn, với nhiều giải pháp ứng xử linh hoạt, để đạt được một mục tiêu cuối cùng là xây dựng những đô thị sống tốt, an toàn, phát triển bền vững, hiện đại nhưng không bị đứt gãy khỏi cội nguồn văn hóa phát triển.
Phát biểu tại Hội thảo, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Dương Đức Tuấn đã nêu rõ giá trị quan trọng trong không gian đô thị Hà Nội của 131 cấu trúc vòm cầu đá dưới cầu dẫn lên cầu Long Biên, bởi nó đã gắn liền với di tích cầu Long Biên đã được xác định là di sản của Thủ đô. Khác với nhiều di sản, khu vực cầu Long Biên được biết đến là một di sản đang được tiếp tục sử dụng trong đời sống hoạt động thường ngày của người dân Hà Nội. Đặc biệt, khu vực đường dẫn lên cầu có vị trí tiếp giáp với khu vực Hoàng Thành Thăng Long và khu phố cổ Hà Nội có nhiều giá trị về lịch sử, kiến trúc cảnh quan vị trí tuyến đường dẫn được xây dựng trên chính hệ thống hào nước của thành Thăng Long xưa góp đóng vai trò là không gian giao thoa và chuyển tiếp từ khu vực Thành sang khu vực phố thị.
Theo quy hoạch Phát triển hệ thống giao thông Hà Nội mà Thủ tướng đã phê duyệt, tuyến đường sắt đô thị số 1 (đi từ Giáp Bát – Ngọc Hồi đến Gia Lâm – Yên Viên có hướng và vị trí trùng với tuyến đường sắt quốc gia hiện có, đoạn từ phố Trần Phú đến ngã ba Phùng Hưng – Lê Văn Linh có trục tuyến nằm về phía phố Phùng Hưng) đi thẳng và rẽ vào phố Hàng Đậu đi qua sông Hồng (song song với cầu Long Biên về phía thượng lưu 75m) để đến ga Gia Lâm. Điều này là cơ sở tiền đề cũng như những yêu cầu đặt ra cho việc tái thiết không gian cầu dẫn, trả lại các giá trị lịch sử bị lấn chiếm cũng như tạo dựng các tiện nghi cho đô thị. Việc tái thiết cũng được kỳ vọng hướng đến tổ chức một không gian công cộng thực sự hấp dẫn, đem lại lợi ích cho người dân, trở thành một không gian văn hoá, nghệ thuật cho công chúng trên cơ sở sự hợp tác giữa chính quyền và người dân.
Cụ thể, cùng với cầu Long Biên, hệ thống đường dẫn với 131 trụ vòm đá sẽ được quy hoạch thiết kế bảo tồn và sử dụng trở thành không gian đi bộ phục vụ du lịch, văn hoá nghệ thuật, khu vực các vòm đá đường dẫn lên cầu có chức năng quan trọng, tạo nên phần không gian chuyển tiếp linh hoạt tiêu biểu cho cảnh quan khu vực. Có tới 127 trong tổng thể 131 vòm cầu dẫn có hình thức kiến trúc đặc trưng, định tính và diện mạo khá rõ ràng, sẽ được nghiên cứu đục thông một mặt tại một số vị trí tạo thành không gian tiếp giáp trọng tâm của tuyến phố. Cùng với đó, UBND quận Hoàn Kiếm cùng quỹ Giao lưu quốc tế Hàn Quốc, chương trình Định cư con người của Liên hợp quốc (UN Habitat) triển khai việc nghiên cứu và thực hiện vẽ tranh bích hoạ trên phạm vi 26 vòm cầu, từ ngã ba Lê Văn Linh đến phố Hàng Cót trong thời gian tới.
Đây cũng là ví dụ điển hình, nghiên cứu áp dụng triển khai cho các hoạt động tái thiết đô thị ở các khu vực di sản khác tương tự trong Thành phố, hướng đến tạo dựng một không gian công cộng mới, lý thú cho người dân và du khách, góp phần vào việc phát triển du lịch, dịch vụ, thương mại của Thủ đô, để phát huy giá trị của những di sản.

Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Dương Đức Tuấn phát biểu tại Hội thảo

Các nhóm sinh viên thuyết trình phương án thiết kế Tái thiết không gian đô thị bị chuyển đổi trong đô thị

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh – Hội kiến trúc sư Hà Nội nêu bật các giá trị về lịch sử hơn 100 năm qua của bức tường đá trên phố Phùng Hưng như là tấm gương soi chiếu vào lịch sử Hà Nội trải qua những giai đoạn khó khăn và chiến tranh ác liệt. Đường Phùng Hưng xây trên nền con hào nước bao quanh thành Hà Nội bị lấp đi, khi phá dỡ tường thành năm 1889. Con phố dài xuất hiện đồng thời với công trình đường sắt, nối ga Hàng Cỏ lên cầu Long Biên (1902).

Phương án thiết kế đạt giải có chủ đề “Trao đi và nhận lại” tái thiết khu vực cầu dẫn đường sắt tuyến phố Phùng Hưng, Hà Nội

Người Hà Nội từng biết đến một đường Phùng Hưng sôi động, đóng góp tích cực trong cuộc sống đô thị, là tuyến đường sắt quan trọng với cả nền kinh tế thời bình lẫn đường tiếp vận trong chiến tranh và cũng hưu hắt khi vận tải đường sắt cạnh tranh bất lợi với đường bộ. Trong ký ức và trong những bức ảnh tư liệu còn lưu giữ được, có thời điểm, nhiều ngôi nhà rất đẹp được xây dựng trên con phố này, cho người nước ngoài thuê với giá cao. Cũng có những giai đoạn bĩ cực, phố gầm cầu là nơi trú ngụ của người tha hương cơ nhỡ.
Trong chiến tranh, các vòm rỗng cầu dẫn được xây đặc lại để bảo vệ, chống phá hoại. Qua nhiều năm, hạng mục công trình chưa được quan tâm tu sửa, dưới chân bức tường đá trở thành nơi bán hàng tự phát, bãi đỗ ô tô, vật liệu xây dựng, tập kết rác. Hình ảnh con phố đẹp độc đáo dần trở nên xấu xí, bệ rạc, lạnh lẽo, đứng ngoài lề phố thị.
Từ tháng 6/2017, thành phố Hà Nội đã đề xuất ý tưởng đục thông vòm cầu để tạo thêm không gian sinh hoạt văn hóa cho người dân được kỳ vọng sẽ sớm mở ra một trang sử mới cho con phố Phùng Hưng.
Đoạn tuyến này cũng được lựa chọn làm chủ đề cuộc thi thiết kế “Tái thiết không gian đô thị bị chuyển đổi” dành cho sinh viên ngành kiến trúc. PGS.TS Nguyễn Quốc Thông – Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam nhấn mạnh việc chọn đường Phùng Hưng làm đối tượng nghiên cứu cho chủ đề sáng tạo của các nhóm sinh viên thực hiện thiết kế trong khuôn khổ Hội thảo lần này có ý nghĩa thiết thực, là cơ hội cho các sinh viên sáng tạo, đề xuất giải pháp tối ưu nhằm dung hòa được hoạt động tái thiết đô thị phù hợp với nhu cầu phát triển nhưng vẫn bảo tồn hữu hiệu ranh giới của hai di sản lớn của Thủ đô đó là khu phố cổ Hà Nội và Hoàng thành Thăng Long./.

KIM LONG