PCCC chung cư cao tầng – Một số đề xuất kiến nghị từ góc độ quản lý và thiết kế

KTVN – Trong thời gian qua, thực tế đã cho thấy có rất nhiều vụ tai nạn cháy nổ đã xảy ra tại các khu vực nhà chung cư cao tầng trên địa bàn các đô thị, đặc biệt tại Hà Nội và TPHCM. Điều này đang đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý và thiết kế trong giai đoạn tới, để không chỉ đơn giản hạn chế tối thiểu số lượng và thiệt hại các vụ cháy tại các công trình chung cư cao tầng, mà còn hướng đến quản lý và vận hành đồng bộ nhà chung cư cao tầng, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

Hà Nội vẫn còn rất nhiều chung cư cao tầng có thiết kế và lắp đặt trang thiết bị chưa đảm bảo an toàn PCCC

Các nguyên nhân gây tai nạn cháy nổ chung cư cao tầng

Thực tế đã cho thấy, các vụ tai nạn cháy chung cư cao tầng luôn gây ra các thiệt hại lớn về tài sản và con người. Xem xét dưới góc độ an toàn PCCC chung cư cao tầng, do đặc thù của nhà chung cư cao tầng nên đây là loại hình nhà ở dễ bị thiệt hại lớn về người và tài sản mỗi khi có tai nạn cháy nổ xảy ra.

Công trình cao tầng có diện tích sử dụng lớn, dẫn đến mật độ tập trung đông, lượng chất cháy, vật tư thiết bị hàng hóa cũng tập trung với khối lượng lớn. Lối ra thoát nạn chính là qua cầu thang, buồng thang bộ (giao thông theo trục đứng) nên việc di chuyển khó khăn và chậm hơn so với di chuyển theo phương ngang, dẫn tới thời gian thoát nạn kéo dài. Khi có cháy trong nhà cao tầng, toàn bộ các tầng ở trên tầng bị cháy sẽ bị đe dọa do lửa khói, hơi nóng khí độc từ đám cháy luôn có xu hướng lan lên trên dọc theo chiều cao công trình gây ảnh hưởng đến thoát nạn và cháy lan lên toàn bộ công trình. Càng lên cao, tốc độ và áp lực gió càng tăng, đó cũng là nguyên nhân làm cho đám cháy phát triển với tốc độ nhanh. Việc triển khai lực lượng, phương tiện chữa cháy, cứu nạn cũng như việc cấp nước chữa cháy càng lên cao càng gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với những công trình có chiều cao vượt trội và khả năng hoạt động của xe thang được trang bị của lực lượng cảnh sát PCCC thấp hơn cao độ công trình hoặc máy bơm chữa cháy không đủ công suất để bơm đẩy nước chữa cháy lên tầng cao.

Sơ đồ phân tích đám cháy từ tầng hầm gây thiệt hại cho các tầng trên do người dân bất cẩn

Về các nguyên nhân gây ra cháy nổ chung cư cao tầng, có thể tạm chia làm 2 nhóm chính bao gồm:

– Các nguyên nhân khách quan: Do bất cẩn, do chập cháy điện, do thiên tai. Đây là các nguyên nhân rất khó tránh được nhưng chiếm tỷ lệ rất ít và hoàn toàn có thể giảm thiểu thiệt hại nhờ các giải pháp cảnh báo và chữa cháy.

– Các nguyên nhân chủ quan: Do việc thiết kế kiến trúc công trình (bố trí căn hộ, tổ chức hệ thống hành lang – cầu thang thoát hiểm, phòng lánh nạn…), do thiết kế lắp đặt – chất lượng hệ thống trang thiết bị an toàn PCCC, do việc vận hành – tổ chức – bảo dưỡng kiểm tra định kỳ và ý thức sử dụng của người dân. Đây là nhóm các nguyên nhân chiếm phần lớn gây nên các vụ cháy chung cư cao tầng trong thời gian qua.

Để đảm bảo an toàn PCCC cho các hộ gia đình, giảm nhẹ các thiệt hại về người và tài sản cho chung cư cao tầng khi có tai nạn cháy nổ xảy ra, bên cạnh việc trông đợi sự ứng cứu từ các đơn vị chữa cháy chuyên nghiệp (chữa cháy thụ động), thì điều kiện tiên quyết vẫn là việc tăng cường khả năng chữa cháy chủ động cho công trình cao tầng, trong đó tiêu biểu nhất là việc hoàn thiện các quy trình – quy định quản lý chung cư cao tầng và đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng ngay từ giải pháp thiết kế công trình.

Đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng từ góc độ quản lý
Theo đánh giá của các chuyên gia, các thiệt hại về người tài sản hoàn toàn có thể được giảm thiểu từ việc hoàn thiện đồng bộ các quy trình quản lý – cấp phép công trình chung cư cao tầng. Một số định hướng đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng từ góc độ quản lý được đề xuất bao gồm:

Xử lý nghiêm minh đối với những chủ đầu tư tự ý đưa người dân vào ở tại các tòa nhà chung cư khi chưa được nghiệm thu PCCC. Theo TS Phạm Sỹ Liêm – Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam, nhiều chủ đầu tư dự án nhà ở cao tầng hiện nay cố tình “quên” công tác PCCC chủ yếu là do chưa có chế tài xử lý đủ mạnh. Bởi lẽ, những vi phạm về PCCC hiện nay mới chỉ bị xử phạt hành chính. Công tác kiểm tra, giám sát của các cơ quan chức năng đối với việc thực hiện đầy đủ các biện pháp PCCC của các chủ đầu tư diễn ra chưa thực sự hiệu quả. Do đó, nhiều chủ đầu tư vẫn coi nhẹ vấn đề PCCC. Cần sớm giải quyết những bất cập trong các quy định pháp luật về PCCC và người dân, chủ đầu tư cũng cần ý thức về trách nhiệm của mình đối với việc thực hiện nghiêm túc những quy định về PCCC.

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng phải thường xuyên kiểm tra, giám sát nghiêm ngặt phương án PCCC tại các công trình nhà cao tầng, nhằm tránh tình trạng nhà cao tầng đã có người vào ở, làm việc mà không đảm bảo được các yêu cầu về an toàn PCCC.

Cần hoàn thiện các chế tài trong cấp phép – quản lý vận hành chung cư cao tầng đảm bảo an toàn PCCC. Trong đó, nghiên cứu và ban hành thêm các cơ chế gián tiếp khuyến khích chủ đầu tư tăng cường đầu tư đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng. Theo KTS Trần Nguyễn Quảng – Tổng giám đốc Công ty Liên doanh Sunjin Việt Nam, các chủ đầu tư hiện nay hầu hết đang lách luật do các vấn đề về chính sách ưu đãi. Bên cạnh các chế tài xử phạt đã áp dụng, cần sớm ban hành các cơ chế chính sách “mềm”, để khuyến khích các chủ đầu tư tự nguyện thực hiện các hạng mục PCCC cho chung cư cao tầng. Có cơ chế giảm thuế đối với các thiết bị lắp đặt đảm bảo an toàn công trình, có chính sách để chủ đầu tư tiếp cận và sử dụng các hệ thống thiết bị cảnh báo và chữa cháy tiên tiến cho tòa nhà cao tầng đã được áp dụng trên thế giới.

Thiết kế công trình có quy hoạch tổ chức các khối chung cư cao tầng với khoảng cách an toàn hợp lý sẽ hạn chế tối đa các nguy cơ cháy nổ

Đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng từ công tác thiết kế
Qua đánh giá khảo sát thiệt hại từ một số các vụ cháy chung cư cao tầng, các chuyên gia thiết kế đã chỉ rõ thiết kế kiến trúc tòa nhà có ảnh hưởng đáng kể đến việc ứng phó và giảm thiểu các thiệt hại của các vụ cháy chung cư cao tầng bởi tính chủ động trong ứng cứu và sơ tán người dân.
Theo KTS Lê Văn Hảo – Phó TGĐ Công ty Liên doanh Sunjin Việt Nam, việc tuân thủ đúng các quy định về thiết kế đảm bảo an toàn PCCC cho công trình cao tầng là rất cần thiết, giúp thiết kế tòa nhà có tính an toàn và chủ động ứng phó cao với tai nạn cháy nổ.

Về kiến trúc công trình, bố trí mặt bằng tổng thể đảm bảo về đường giao thông phục vụ chữa cháy (đường phải rộng tối thiểu 3,5m, cao tối thiểu 4,25m, khoảng cách từ mép đường xe chạy đến tường nhà đảm bảo 8-10m, trong khoảng không này không bố trí đường dây điện, cây cao thành hàng). Đảm bảo các yêu cầu về khoảng cách PCCC của công trình với các hạng mục công trình xung quanh, trong đó khoảng cách từ 2 công trình có bậc chịu lửa I, II phải ≥6m, khi khoảng cách không đảm bảo thì phải xem xét đến khoảng cách từ mép tường công trình đến đường ranh giới khu đất để nội suy ra % diện tích được mở các lỗ mở tường đầu hồi tiếp giáp với công trình bên cạnh.

Thiết kế tổ chức lối ra thoát nạn trong nhà cao tầng, việc thoát nạn chủ yếu qua hành lang và buồng thang bộ để xuống tầng 1 ra ngoài nhà. Do vậy các công trình này phải đảm bảo số lối ra thoát nạn theo quy định, lối ra thoát nạn phải đảm bảo qua buồng thang hoặc qua cầu thang ngoài nhà để hở. Các lối ra thoát nạn phải bố trí phân tán, đảm bảo khoảng cách đến các lối ra thoát nạn, đủ chiều rộng. Một số nhà cao tầng hiện nay phải thiết kế các thang bộ loại N1, N2, N3 đảm bảo theo QCVN 06/2010/BXD.

Các nhà cao tầng có chiều cao lớn hơn 28m (trừ nhà chung cư) phải bố trí các thang máy phục vụ chữa cháy, thang phải đảm bảo được ngăn cháy như một khoang cháy độc lập (có phòng đệm), có hệ thống thông tin liên lạc, cáp điện chống cháy, đấu nối với nguồn điện ưu tiên và dự phòng….

Phương án thiết kế cần đảm bảo các yêu cầu về giải pháp ngăn cháy, chống cháy lan như: Phân chia khoang ngăn cháy bằng tường ngăn, màn ngăn, cửa sập.

Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quy chuẩn
Hiện nay vẫn còn một khoảng trống trong các quy định thiết kế công trình cao tầng – bao gồm chung cư cao tầng đặc biệt đối với các nội dung về an toàn PCCC do TCXDVN 323:2004 về Nhà ở cao tầng – Tiêu chuẩn thiết kế không còn có hiệu lực. Theo ThS. KTS Trần Thanh Ý – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quy hoạch & Phát triển đô thị – Hội Quy hoạch Phát triển đô thị VN, cần sớm nghiên cứu ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nhà cao tầng trong đó có chung cư.

Hiện tại, các tiêu chuẩn – quy chuẩn hiện hành đã quy định rõ thiết kế chung cư cao tầng cần đảm bảo đúng các tiêu chuẩn về PCCC và an toàn, trong đó đảm bảo hệ thống bộ thang thoát hiểm tiếp cận trực tiếp với không gian bên ngoài, có hệ thống cửa chống cháy đồng bộ. Theo KTS Lê Việt Sơn – Giám đốc công ty Kiến trúc HDC, với các cấu trúc nhà chung cư cao tầng hiện đại, với chiều cao lớn (30 – 45 tầng) có cấu trúc dạng tháp – kết cấu bao gồm thang máy và thang bộ ở trung tâm đóng vai trò như lõi cứng ở trung tâm đang xuất hiện phổ biến trong thời gian gần đây thì các quy định này không còn phù hợp và có phần gây lãng phí, làm giảm hiệu quả đầu tư và sử dụng mặt bằng.

Do vậy nên xem xét điều chỉnh quy định này trong hệ thống tiêu chuẩn – quy chuẩn theo hướng linh hoạt để cởi trói cho thiết kế chung cư cao tầng trong thời gian tới. Trên thực tế, trên thế giới, các thiết kế chung cư cao tầng đã sử dụng nhiều giải pháp kỹ thuật hiện đại để giải quyết tốt các vấn đề hạn chế như các giải pháp thiết kế cũ.

Trong thời gian vừa qua, các loại hình chung cư cao tầng mới cũng đã xuất hiện ngày một phổ biến tại các đô thị trên khắp cả nước. Theo ThS. KTS Trần Hồng Thủy – Giám đốc Công ty kiến trúc giải pháp nhà cao tầng ABS Việt Nam, cần sớm bổ sung và làm rõ hệ thống tiêu chuẩn và quy chuẩn về an toàn PCCC cho các loại hình công trình chung cư mới xuất hiện trong thời gian gần đây như tòa nhà hỗn hợp, condotel, officetel, để đảm bảo tính kết nối đồng bộ về mặt không gian, tiện nghi sử dụng, kỹ thuật công trình, không để phát sinh các hiện tượng quá tải trong sử dụng năng lượng, ùn tắc trong thoát người cũng như xung đột và mất an toàn khi sử dụng và vận hành chung.

Tầm với các thiết bị PCCC ở Việt Nam hiện nay cao nhất là 56m (khoảng 18 tầng). Tiêu chuẩn Việt Nam về PCCC cho nhà ở và công trình chưa đề cập đến các giải pháp đối với nhà siêu cao tầng (40 tầng trở lên) và hoàn toàn chưa nghiên cứu về tầng cứu nạn. Theo TS Lý Văn Vinh – Viện kiến trúc quốc gia, cần sớm có những điều chỉnh trong Quy chuẩn xây dựng Việt Nam và giải quyết rõ những vấn đề trên.

Đồng bộ quy trình vận hành và sử dụng công trình
Bên cạnh việc hoàn thiện công tác quản lý và thiết kế công trình, việc nâng cao nhận thức của người sử dụng trong vận hành và sử dụng công trình cũng đóng vai trò quyết định trong việc giảm thiểu các thiệt hại của tai nạn cháy nổ xảy ra với chung cư cao tầng.

Theo KTS Lê Văn Hảo – Phó TGĐ Công ty Liên doanh Sunjin Việt Nam, cùng với các giải pháp thiết kế ưu việt, để giảm thiểu các thiệt hại đáng tiếc về người và tài sản khi có các vụ cháy chung cư cao tầng xảy ra, Chủ đầu tư – Ban quản trị tòa nhà cần thường xuyên tập huấn cho cư dân tòa nhà về công tác PCCC đặc biệt là ý thức thoát hiểm, bình tĩnh không được hoảng loạn trong bất kỳ tình huống hỏa hoạn nào xảy ra nhằm bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản của mình.

Nâng cao hơn nữa vai trò của kiến trúc sư với công tác an toàn PCCCC chung cư cao tầng
Trên thực tế, trong một số trường hợp, quyết định thi công hạng mục, triển khai lắp đặt thiết bị an toàn PCCC còn phụ thuộc rất nhiều vào quyết định của riêng chủ đầu tư. Theo KTS Hoàng Thúc Hào – Giám đốc Công ty Kiến trúc 1+1>2, trong quy trình quản lý, giám sát thực hiện thi công xây dựng công trình, bên cạnh một mặt cần xây dựng và thực hiện minh bạch – đồng bộ quy trình thiết kế – nghiệm thu cấp phép hạng mục an toàn PCCC cho công trình cao tầng nói chung và chung cư cao tầng nói riêng, trong thời gian tới cần có các quy định cụ thể về trách nhiệm và quyền giám sát của kiến trúc sư trong các giai đoạn triển khai dự án, để đảm bảo kiến trúc sư được thiết kế các công trình chung cư cao tầng không chỉ có tính thẩm mỹ mà còn đạt hiệu quả về an toàn và sử dụng.

Kết luận
Trong bối cảnh quỹ đất phát triển đô thị còn nhiều giới hạn, nhu cầu nhà ở ngày một tăng nhanh thì phát triển chung cư cao tầng là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, có thể nhận thấy công tác đảm bảo an toàn PCCC chung cư cao tầng ở nước ta còn chưa đáp ứng được các yêu cầu thực tiễn đặt ra, đặc biệt là đảm bảo an toàn tài sản và tính mạng cho người dân. Bên cạnh các yếu tố khách quan, với riêng ngành xây dựng, cần đẩy mạnh hoàn thiện hệ thống quy phạm văn bản pháp luật mà trước hết là hệ thống tiêu chuẩn – quy chuẩn xây dựng nhà cao tầng, các quy định trong vận hành công trình làm cơ sở cho công tác thiết kế – cấp phép – quản lý – vận hành công trình. Bên cạnh đó, cần có những chế tài đủ mạnh để xử phạt các trường hợp cố tình vi phạm về an toàn PCCC như quy định. Các chủ đầu tư phải mua bảo hiểm cháy nổ cho chung cư cao tầng được Bộ Xây dựng mới ban hành những tháng đầu năm 2018 vừa qua là một ví dụ. Cuối cùng cần có các chương trình tuyên truyền nâng cao ý thức cho người dân và cộng đồng về an toàn PCCC khi sinh sống tại các chung cư cao tầng./.

Ths. KTS Phạm Hoàng Phương