Ngổn ngang những nghĩ suy

Như đời người, mỗi một đường phố, một con ngõ đều có số phận riêng. Là bộ mặt đô thị, nên đường phố lúc nào cũng rực rỡ những đèn màu, biển hiệu, rộn rã còi xe và dòng người tấp nập bán mua. Ngược lại, cuộc sống trong ngõ yên ả và bình lặng hơn, thậm chí có cảm giác như bị lãng quên.

Hà Nội có bao nhiêu con ngõ, chắc chẳng ai biết. Có chăng, ở phường là mấy ông địa chính, ông tổ trưởng dân phố và anh cảnh sát khu vực. Trước đây, nếu muốn đến chơi nhà ai ở trong một ngõ nào đó mà không quen thuộc địa hình, thì cho dù nó có tên hẳn hoi, cũng phải mất không biết bao thời gian và cả mỏi mồm, để tìm ra cái chỗ mình cần đến trong thế giới mê hồn trận những ngõ, ngách. Vài năm trở lại đây, do sự cố gắng của chính quyền trong quản lý đô thị, nên hầu hết ngõ ở các khu phố mới đều được treo biển theo số nhà phố liền kề, giúp việc tìm địa chỉ trở nên dễ dàng hơn. Thế nhưng với nhiều người, cách đánh số thay vì đặt tên cho ngõ “tiện thì có tiện, nhưng nghe số hóa quá, mất cả lịch sử!”

Như đời người, mỗi một đường phố, một con ngõ đều có số phận riêng. Con người sống ở mặt phố và trong ngõ nhỏ cũng chẳng giống nhau. Hình như có một sự ngăn cách, phân chia vô hình nào đấy. Hình như ở nước mình, “chủ nghĩa mặt tiền” đã ăn sâu vào tiềm thức của cư dân đô thị. Ai cũng cố nhoai ra mặt đường, bất chất luật pháp, kỷ cương, vì thế mới có loại nhà kiến trúc chẳng giống ai siêu dẹt, siêu mỏng trên đường Đào Tấn, đường Kim Liên kéo dài, và trên nhiều con phố khác của Thủ đô, cho dù các nhà quản lý đô thị đã cố gắng để tâm chăm sóc!

Thế nhưng, sau những ngôi nhà phố bóng bảy và cũng rất lộn xộn kia là một thế giới khác, thế giới của những con ngõ ngách chằng chịt với nhiều số phận khác nhau. Nhà nghiên cứu nghệ thuật học TS Nguyễn Thị Minh Thái từng nhận xét: “Cho đến hết thế kỷ XX, Hà Nội vẫn mang dáng dấp một cái làng”. Cái phường nơi tôi ở, đa phần là dân thổ cư, trải qua mấy đời từ khi là làng đến lúc thành phường, thành phố. Sau này, Hà Nội mở rộng, nhiều người từ trong phố, từ các nơi khác đổ về đây mua đất làm nhà. Cái ngõ vốn là đường làng nhỏ hẹp, rộng hơn 2m, dài hun hút vậy mà giờ san sát nhà tầng. Tuy vậy, trong các ngách nhỏ, nhiều nhà vẫn giữ được chút vườn xưa có cây bưởi, cây cau, lác đác đôi khóm tre rì rào trong gió gọi chim về làm tổ. Vì thế không gian trong ngõ có nhiều màu xanh, không khí cũng thoáng hơn bởi ít tiếng còi xe và khói xăng nồng nặc như ngoài phố.

Người trong ngõ ngày một đông, đủ loại. Từ công chức nghèo như ông giáo hàng xóm nhà tôi, vợ chồng cô kỹ sư trẻ của một viện nghiên cứu, anh phóng viên của tờ báo ngành chuyên viết tin khởi công, khánh thành và sống bằng tiền hoa hồng quảng cáo, một diễn viên khá nổi tiếng với vai đại gia trên phim truyền hình “Chạy án”, đến bác chạy xe ôm vốn là cựu sĩ quan quân đội về hưu, mấy cô cậu sinh viên, hay vài chị bán hàng rong “chai chè đồng nát” từ nơi khác đến thuê nhà ở trọ… Tôi cũng là dân ngụ cư, từ trên phố về đây mới được mươi năm. Nhà trong ngõ, nhưng đi lại cũng tiện. Ra khỏi ngõ chưa đầy vài trăm mét là vào phố Lò Đúc, mạn Ô Đống Mác. Từ khi về đây, tôi chưa thấy trong ngõ xảy ra đánh nhau, cãi lộn như thường thấy ngoài phố. Lâu lắm mới thấy bà tổ trưởng dân phố đầy nhiệt tình to tiếng vì chuyện nhà này vứt rác bừa bãi ra ngõ, hay nhà kia có con đi chơi về khuya cứ bấm còi xe máy inh ỏi, gọi cửa ầm ầm. Người dân ở đây sống hiền hòa, biết sẻ chia lúc vui buồn như ma chay, cưới hỏi.

Trong ngõ có một cây đa cổ thụ, không biết bao nhiêu tuổi. Người làng bảo từ khi xây đình đã thấy có, mà đình xây cách đây có đến hơn một thế kỷ. Dưới gốc đa, rễ buông lòa xòa là một quán nước nhỏ của bà cụ xưa vốn là công nhân Nhà máy dệt 8-3 nghỉ hưu. Quán nước tuy nhỏ nhưng ngăn nắp, sạch sẽ, cũng đủ chè, thuốc, lọ kẹo cao su và chẳng lúc nào vắng khách. Đôi khi rảnh rỗi, ông giáo già cũng rủ tôi ra ngồi đây làm chén rượu quê được bà cụ cẩn trọng rót ra từ cái chai nút lá chuối khô. Ông bảo, rượu đây đích thị là rượu Vân, uống đậm và thơm, chứ không chua lại hay đau đầu như mấy thứ rượu Tây rởm! Tôi không sành về rượu, chỉ biết gật gù cùng ông. Công chức như tôi, đi làm suốt ngày, chỉ cần dăm bữa nửa tháng ngồi quán này một lần là biết bao thứ chuyện xảy ra trong cái phường tôi ở. Tính cộng đồng của làng vẫn còn đậm nét lắm, chưa nhạt nhòa bởi thói bon chen, ích kỷ vốn rất phổ biến trong đời sống đô thị.

Về đêm, cái ngõ nhà tôi thật yên tĩnh. Thi thoảng mới có tiếng xe máy nhà ai về muộn rẹt qua. Trong ngày đông giá lạnh, gió bấc thổi ràn rạt, chợt nghe trong khuya vắng một tiếng rao: “Bánh mỳ nóng ơ! nóng ơ…!” khê đục mà thấy nao lòng! Mỗi khi đứng trên sân thượng tầng ba nhìn ra chung quanh, tôi mới thấy cái thế giới “làng – ngõ” rối rắm, phức tạp đến thế nào. Nhà cửa, ngõ ngách đan xen như mạng nhện. Nói dại, nếu lỡ có hỏa hoạn thì cũng chẳng có lối cho xe cứu hỏa vào. Trước khi tôi về đây, khu dân cư này đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hẳn hoi, các ngõ được mở rộng ra 4 – 6m. Những cái ngách cũng được cải tạo để thuận tiện cho đi lại và đặt đường ống kỹ thuật. Nhưng không hiểu sao, cái quy hoạch tối thiểu này lại bị “treo” đến tận bây giờ?! Người thì bảo, quận không có kinh phí. Kẻ khác có vẻ tinh đời cho là tại mấy ông phường lành quá, không biết “chạy”?! Còn tôi lại nghĩ rằng, có lẽ chính quyền còn phải lo tỷ việc như chỉnh trang, cải tạo các đường phố chính, khu trung tâm, giải phóng mặt bằng để triển khai các dự án khu đô thị mới đang rất hot, lo xây dựng cầu vượt, cầu chui, đường sắt trên cao… để giải quyết ùn tắc giao thông, lo quản lý các vùng đất rộng lớn vừa sáp nhập sau khi Hà Nội mở rộng… Thế nhưng, các nhà quản lý lại quên mất rằng, ngay trong lòng Thành phố này đang tồn tại những “mỏ vàng”, đó là các ngõ, ngách như nơi tôi đang ở, với diện tích hàng trăm, hàng ngàn héc ta. Chỉ cần có một quy hoạch tốt và biết mời gọi đầu tư khai thác thì Thành phố sẽ có một quỹ đất rất lớn, giá trị kinh tế cao để cải tạo, xây dựng nhà ở, công trình công cộng, công viên, trồng cây xanh… những thứ mà chúng ta đang thiếu để cải thiện đời sống người dân và làm cho bộ mặt kiến trúc Thủ đô sau hơn ngàn năm thêm văn minh, xanh và hiện đại.

Một mùa Xuân nữa lại về. Đầu ngõ nhà tôi đã thấy xốn xang các cô gái quê đem hoa và cành đào từ ven đô vào bán. Vài ngày nay cái ngõ như vắng hẳn đi, bởi thiếu tiếng cười nói ồn ào của các cô cậu sinh viên và dáng tất bật của mấy chị bán hàng rong đã trở về nhà ăn Tết. Trong tiết trời se lạnh và lất phất mưa bay, chợt thấy mấy cụ già mặc áo dài nâu, thanh thản rủ nhau ra đình thắp hương mà thấy lòng xao xuyến bâng khuâng.

Hồn xưa như vẫn còn vương vấn đâu đây!

KTS Phạm Thanh Tùng

Theo Kinh tế & Đô thị