Chiếu sáng thông minh trong kiến trúc đô thị
Ánh sáng là nguồn năng lượng mà tạo hóa sinh ra để nuôi dưỡng thể chất và tinh thần cho con người, cho vạn vật trong đó có kiến trúc đô thị.
1. Chiếu sáng tự nhiên tùy vào từng thời điểm của bức xạ mặt trời, mà tạo ra hiệu ứng cảm xúc khác nhau về thị giác, từ màu sắc đến khoảng sáng – tối của kiến trúc mà KTS tạo ra trên bề mặt công trình; của những hàng cây đổ bóng trên đường phố hay một khoảng trời lốp xốp mây bông trôi lững lờ, in bóng trên tường kính trong suốt của các tòa cao ốc… Còn khi màn đêm buông xuống, thì kiến trúc đô thị, kể cả những công trình nguy nga tráng lệ đều trở thành những khối gạch đá bê tông đen ngòm, lạnh lẽo nếu không được chiếu sáng bởi ánh sáng nhân tạo.
Nghệ thuật chiếu sáng có từ bao giờ, không biết nữa, nhưng chắc chắn nó ra đời sau khi Thomas Edison phát minh ra bóng đèn điện vào năm 1879. Khi ấy, trên các đường phố lát đá gập ghềnh lóc cóc tiếng xe ngựa của các đô thị cổ châu Âu bắt đầu xuất hiện những cây đèn đường lắp bóng đèn sợi đốt tỏa ánh sáng nhờ nhờ, vàng ệch, hay các biển hiệu quảng cáo màu sắc đơn sơ của những quán Bar, cửa hiệu trên đường phố New York (Mỹ).
Trải qua hơn trăm năm, ngày hôm nay, chiếu sáng đô thị đã trở nên thân thuộc và quan trọng, yếu tố không thể thiếu trong không gian của kiến trúc đô thị hiện đại. Trở thành thứ mỹ phẩm đặc biệt làm đẹp cho diện mạo đô thị. Nghệ thuật chiếu sáng đô thị ngày càng được nâng cao bởi tài năng sáng tạo của KTS và các nhà thiết kế ánh sáng cùng tư duy cách tân của các nhà quản trị đô thị. Kiến trúc và không gian đô thị vì thế mà ngày càng lộng lẫy hơn, tuyệt mỹ hơn, hấp dẫn hơn dưới các sắc màu huyền ảo rực rỡ của ánh sáng. Nghệ thuật chiếu sáng đã đem đến thương hiệu, biểu tượng cho đô thị. Các thành phố như Paris (Pháp), New York (Mỹ) được mệnh danh là kinh đô ánh sáng là như thế!
Ở Việt Nam, do xuất phát điểm từ nền kinh tế lạc hậu, lại trải qua mấy chục năm chiến tranh liên miên, nên chiếu sáng đô thị còn nghèo nàn. Các thành phố, thị xã, thị trấn chiếu sáng chỉ tập trung ở các đường phố, còn khu vực ngõ, hẻm thì hầu như thiếu vắng. Chỉ đến khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, thì lĩnh vực chiếu sáng đô thị mới thực sự phát triển. Hơn 30 năm qua, trên tất cả 800 đô thị của nước ta đều có hệ thống chiếu sáng công cộng, từ đường phố, công viên, không gian công cộng cho đến ngõ phố. Đây là cố gắng rất lớn của Đảng và Nhà nước trong chiến lược phát triển, nâng cao đời sống đô thị.
Tuy nhiên, nghệ thuật chiếu sáng đô thị ở nước ta còn khá mới mẻ và ít được quan tâm. Chúng ta chưa có đội ngũ những người làm thiết kế chiếu sáng chuyên nghiệp, lĩnh vực này cũng chưa được đầu tư đúng mức, vì thế nghệ thuật chiếu sáng chưa phát triển, chưa theo kịp nhu cầu đòi hỏi ngày càng cao của xã hội, của cuộc sống và của nền kinh tế. Chiếu sáng đô thị không thể tùy tiện mà phải thích hợp với từng đối tượng, từng loại hình kiến trúc đô thị và từng loại đèn chiếu sáng. Chiếu sáng đường phố khác chiếu sáng không gian công cộng, quảng trường, vườn hoa, hồ nước. Chiếu sáng công trình di tích văn hóa khác với chiếu sáng trụ sở cơ quan. Chiếu sáng biển hiệu quảng cáo phải khác chiếu sáng một cây cầu. Chiếu sáng cao ốc văn phòng phải khác chiếu sáng công trình khách sạn…
Nhưng dù với bất kỳ đối tượng nào thì chiếu sáng đô thị không được làm ô nhiễm môi trường thị giác, lãng phí kinh tế, phải góp phần làm tăng giá trị thẩm mỹ đô thị, nâng cao văn hóa cho nhân dân, hấp dẫn du khách, phát triển thương mại và du lịch.
Chiếu sáng đô thị hàm chứa ba yếu tố quan trọng, đó là tính thẩm mỹ – tính kinh tế và bảo vệ môi trường.
2. Ngày hôm nay nước ta đang chuẩn bị bước vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trên nền tảng phát triển của công nghệ thông tin và kỹ thuật số. Chúng ta cũng đang khuyến khích phát triển kiến trúc xanh, kiến trúc thông minh và đô thị xanh, đô thị thông minh. Đây là xu hướng phát triển của nhân loại trong thế kỷ XXI, nhằm đối phó với thiên tai khắc nghiệt do biến đổi khí hậu gây ra trên phạm vi toàn cầu, với sự cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên như dầu hỏa, than đá… sự ô nhiễm môi trường bởi khói bụi và chất thải. Tất cả những nỗ lực đó nhằm mục đích đảm bảo sự phát triển bền vững cho xã hội, cuộc sống của con người trên hành tinh này.
Chiếu sáng thông minh là một phần trong cơ cấu của đô thị thông minh. Chiếu sáng thông minh với sự điều khiển của bộ óc điện tử sẽ cho chúng ta hiệu quả chiếu sáng tối ưu nhất về công năng, về trường thị giác, về thẩm mỹ đô thị, sử dụng điện năng ít nhất, và như thế chi phí cũng ở mức thấp nhất. Chiếu sáng thông minh bắt đầu từ thiết kế của KTS và các nhà thiết kế ánh sáng cho đến các doanh nghiệp cung cấp thiết bị chiếu sáng. Đây là mối liên hệ hữu cơ trong một cơ thể đô thị hoàn chỉnh.
Mươi năm trở lại đây, nghệ thuật chiếu sáng đô thị được ứng dụng rộng rãi. Không chỉ thắp sáng mà chiếu sáng đô thị còn làm cho đường phố rực rỡ hơn, sống động hơn bởi việc xuất hiện ngày càng nhiều các cơ sở thương mại dịch vụ, siêu thị, nhà hàng, quán ăn với các biển hiệu, hộp quảng cáo, kiểu chữ kích cỡ to nhỏ khác nhau và đa dạng màu sắc… được thắp sáng suốt đêm. Tuy nhiên, việc lạm dụng ánh sáng quảng cáo thiếu kiểm soát đã dẫn đến ô nhiễm môi trường, nhiễu loạn về thị giác cho cư dân, khách đi đường, gây lãng phí điện năng và tiềm ẩn các nguy cơ cháy nổ.
Trong những ngày lễ Tết, những ngày kỷ niệm lớn, những sự kiện trọng đại của đất nước trên các đường phố lớn, quảng trường, vườn hoa, không gian công cộng đều có trang trí đèn hoa, biểu ngữ thắp sáng bởi trăm ngàn bóng đèn màu các loại được sản xuất trong nước và nhập từ nước ngoài. Chiếu sáng trang trí làm cho thành phố rực rỡ hơn nhưng không phải nơi nào, lúc nào cũng đạt được yêu cầu về thẩm mỹ. Tính phô trương và sự thiếu hiểu biết đã lấn át cái đẹp của nghệ thuật chiếu sáng và gây lãng phí tiền bạc của Nhà nước, của nhân dân (cho dù là dưới hình thức xã hội hóa)
Chiếu sáng thông minh đòi hỏi nhà đầu tư – người sử dụng thông minh, người thiết kế thông minh, doanh nghiệp cung cấp thiết bị thông minh và cuối cùng là người quản lý đô thị thông minh. Nếu thiếu một trong bốn thành phần trên thì không thể có chiếu sáng thông minh và nghệ thuật chiếu sáng đô thị thông minh!
Sẽ tuyệt vời biết bao khi về đêm các thành phố của chúng ta như Hà Nội với Nhà hát Lớn, Hồ Gươm, Tháp Rùa, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn, nhà Quốc hội, Lăng Bác trên Quảng trường Ba Đình…, TP.HCM với Nhà thờ Đức Bà, Hội trường Thống Nhất, tòa nhà UBND TP, tượng đài Bác Hồ… hay Đà Nẵng với cầu Rồng được chiếu sáng lung linh bởi nghệ thuật chiếu sáng với những ánh sáng đèn tiết kiệm năng lượng.
3. Chiếu sáng thông minh trong kiến trúc đô thị thông minh là vấn đề của thực tế đời sống. Nó gắn bó mật thiết đến sự phát triển của đô thị cho dù là đô thị truyền thống hay chuyển sang đô thị thông minh. Hiện nay chúng ta chưa có đô thị thông minh, mới chỉ có ứng dụng công nghệ thông tin trong phục vụ chính quyền điện tử và một số lĩnh vực hoạt động, giao dịch công của đời sống xã hội, như quản lý giao thông đô thị, ngân hàng… Chiếu sáng đô thị thông minh cần được ưu tiên đầu tư để phát triển bền vững ngay từ bây giờ. Cần có những văn bản pháp luật quản lý chiếu sáng đô thị với bất kỳ đối tượng nào. Từ thiết kế chiếu sáng đến chủ đầu tư. Cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia và phát triển sản xuất, cung cấp các thiết bị chiếu sáng thông minh hiện đại với giá thành phù hợp. Cần khuyến khích người dân, các nhà đầu tư sử dụng thiết bị chiếu sáng thông minh trong gia đình, trong các cơ sở kinh doanh dịch vụ. Các cơ quan chính quyền cần đi đầu trong ứng dụng chiếu sáng thông minh. Các KTS cần nâng cao hơn nữa chất lượng thiết kế từ kiến trúc công trình đến kiến trúc cảnh quan để phát huy tốt nhất hiệu quả chiếu sáng, nâng cao giá trị thẩm mỹ của kiến trúc và không gian đô thị.
Với sự tiến bộ của khoa học công nghệ, sự đóng góp hiệu quả của các doanh nghiệp, sự quản lý thông minh của chính quyền đô thị và sự đồng hành tham gia của xã hội, chiếu sáng và nghệ thuật chiếu sáng thông minh sẽ góp phần làm cho đô thị Việt Nam trở thành những đô thị đáng sống, hạnh phúc, thân thiện với môi trường, với nhân dân và với du khách bốn phương.
