Quy hoạch cho đô thị thông minh
Có thể nói, kỷ nguyên công nghệ số đã bắt đầu, xác lập cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và TP thông minh cũng không còn là một khái niệm xa lạ. Việc nghiên cứu phát triển, có kế hoạch lộ trình, ưu tiên nguồn lực là vấn đề không chỉ riêng của mỗi quốc gia mà còn yêu cầu ở cả các DN và người dân. Thiết kế quy hoạch các TP thông minh để phát triển bền vững, nâng cao mức sống cư dân đô thị là rất cần thiết và cần song hành với các việc phát triển năng lực của các kiến trúc sư, đầu tư cho công nghệ, quản lý đô thị và cư dân một cách thông minh.
Đô thị thông minh và tầm nhìn về một thành phố tương lai
Kỷ nguyên số đang dần hình thành và phát triển mạnh mẽ.
Thời gian qua, nhiều quốc gia trên thế giới đang tập trung nghiên cứu những hình thái đô thị mới, phát triển đô thị sinh thái, đô thị bền vững và đặc biệt theo hướng đô thị thông minh. Mới đây nhất, ngày 24/10/2017, Tiểu Vương Quốc Ả rập đã đưa ra thông báo và tầm nhìn sẽ đầu tư cho một TP với tên gọi là Neom, có nghĩa là TP tương lai. Theo đó, TP mới Neom sẽ có tổng giá trị đầu tư khổng lồ tương đương 500 tỷ USD, với diện tích khoảng 26.500km2 và chiều dài mặt biển gần 500km. Tại đây các quốc gia, các tập đoàn công nghệ, tài chính sẽ phối hợp sức mạnh của mình để cùng đầu tư phát triển. TP tương lai Neom mang trong mình khát vọng phát triển của cả nhân loại về cuộc sống đô thị trong vòng 30 năm tới, nơi có nền khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo và phát triển, ứng dụng nhiều giải pháp về công nghệ: Trí tuệ nhân tạo (AI), robot thông minh, hệ thống internet tốc độ cao và kết nối, với nền kinh tế số năng động, nơi các tập đoàn công nghệ đa quốc gia đặt trụ sở làm việc, thu hút nhân tài của toàn thế giới đến làm, sử dụng hoàn toàn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, năng lượng gió, đặc biệt hệ thống giao thông sẽ hoàn toàn do trí tuệ nhân tạo và các phương tiện như ôtô, máy bay, tàu cao tốc… đều do hệ thống không người lái đảm trách. Đô thị thông minh Neom có tính bền vững với nhiều hệ thống công viên, trung tâm thể thao…, du lịch phát triển đặc biệt hướng đến bảo tồn phát triển thiên nhiên; các giá trị xã hội được đặc biệt quan tâm như: Nghỉ dưỡng, thể thao, giáo dục, y tế…
Việt Nam hướng đến xây dựng đô thị thông minh – cần bắt đầu từ công tác lập và thiết kế quy hoạch
Ở Việt Nam, tỷ lệ tăng dân số đô thị lớn hơn nhiều tỷ lệ tăng dân số đô thị trung bình của cả thế giới. Quá trình đô thị hóa tại Việt Nam đang diễn ra nhanh chóng và liên quan trực tiếp đến phát triển CNH, HĐH đất nước. Diện tích đất đô thị đã tăng từ 630km2 vào năm 1998 lên mức hơn 41.700km2 vào năm 2016 và hiện nay, dân số đô thị của Việt Nam đạt khoảng 36,6% tương đương với 34 triệu dân và ước tính đến năm 2020 có khoảng 42% tương đương 40 triệu dân Việt Nam sống trong các khu vực đô thị. Kết quả là không gian các đô thị được mở rộng một cách mạnh mẽ trên khắp cả nước và ở các đô thị hiện hữu mật độ công trình và con người ngày càng bị nén lại và ngày càng nghiêm trọng.
Với những số liệu tăng trưởng của các đô thị tại Việt Nam, với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 nơi các thiết bị thông minh và kết nối, và hơn hết tương lai đô thị gắn liền đô thị thông minh, xây dựng đô thị thông minh là xu hướng tất yếu không thể đảo ngược. Chính phủ cũng mong muốn đất nước phát triển theo kịp cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, các đô thị phát triển theo hướng đô thị thông minh vì thế để đạt được những hiệu quả tối ưu, còn rất nhiều điều phải làm và phải phối hợp tổng thể của rất nhiều giải pháp.
Có được tầm nhìn về đô thị thông minh sẽ giúp Việt Nam có được những định hướng đúng đắn trong quá trình xây dựng và phát triển, tuy nhiên trong quá trình xây dựng những đô thị thông minh, Việt Nam cần cụ thể hóa từng giai đoạn, qua đó chỉ rõ các vấn đề cần giải quyết, phù hợp với nguồn lực hiện có.
Hiện nay, định nghĩa về đô thị thông minh còn có nhiều tiêu chí và chưa thống nhất, tuy nhiên có thể hiểu đô thị thông minh là một đô thị ứng dụng công nghệ – khoa học kỹ thuật trong việc quản lý đô thị, nâng cao cuộc sống của dân cư đô thị và hướng đến tương lai. Thực tế cho thấy muốn hướng đến xây dựng các đô thị thông minh thì cần phải giải quyết các vấn đề cơ bản như: Phục vụ chính quyền thông minh, con người thông minh, giao thông và hạ tầng kỹ thuật thông minh, quy hoạch và phát triển đô thị thông minh bền vững, kiểm soát môi trường và năng lượng, nền kinh tế số tăng trưởng và bền vững… Chỉ ra được các vấn đề cần phải xây dựng và phát triển cho đô thị thông minh, hơn hết yếu tố thiết kế và quản lý quy hoạch phải được đặt lên hàng đầu, và ở giai đoạn đầu này, rất cần đội ngũ KTS, những nhà quản lý đô thị tham gia tìm hiểu để rồi thiết kế quy hoạch và cùng xây dựng nền tảng cho các ứng dụng của đô thị thông minh cần có.
Một số yêu cầu của đô thị thông minh và một số gợi ý
Thiết kế quy hoạch đô thị hay quy hoạch các dự án đô thị thành phần ngày nay rất cần truyền tải các ý tưởng về một đô thị thông minh ngay từ khi mới bắt đầu và một số ý kiến sau đây có thể là một số gợi ý cần được thảo luận thêm.
Đào tạo đội ngũ KTS có khả năng nắm bắt công nghệ: Một đội ngũ KTS cần hiểu công nghệ và áp dụng cho đô thị thông minh gồm những gì? Từ đó họ sẽ tham gia đề xuất và thiết kế một đô thị thông minh trên nền tảng của công nghệ thời đại và tương lai. Các KTS chính là người kiến tạo lên một TP, một đô thị tương lai và đô thị này có thông minh hay không nhờ vào những đóng góp không nhỏ của chính các KTS. Như vậy, một bộ phận KTS sẽ phát triển và đào tạo chuyên biệt riêng cho đô thị thông minh, hoặc hoạt động thiết kế gắn bó với các kỹ sư công nghệ.
Số hóa quy hoạch đô thị – tạo cơ sở dữ liệu lớn – ứng dụng hệ thông tin địa lý GIS trên nền tảng Internet là bước đầu tiên xây dựng nền tảng đô thị thông minh.
Xây dựng hệ cơ sở dữ liệu lớn (big data): Ngày nay thế giới rất coi trọng cơ sở dữ liệu cho mọi ngành nghề và công việc. Quy hoạch bao giờ cũng là lĩnh vực đi trước và định hướng phát triển cho các lĩnh vực tiếp theo và với quy hoạch đô thị thông minh, vấn đề này còn cần được đặc biệt quan tâm hơn nữa nên cơ sở dữ liệu đô thị từ lúc thiết kế, thi công dự án – công trình cho đến khi vận hành cần được số hóa và lưu trữ sử dụng lâu dài. Các ứng dụng cho quản lý đô thị trên nền tảng thiết bị thông minh sẽ truy cập và sử dụng cơ sở dữ liệu. Xây dựng một hệ cơ sở dữ liệu lớn cho quy hoạch phát triển đô thị thông minh cần phải được đặc biệt lưu ý.
Số hóa đô thị: Mọi vấn đề trong đô thị cần phải được số hoá, từ đó chúng ta mới có cơ sở dữ liệu để quản lý và ứng dụng phát triển. Số hóa đô thị là nhiệm vụ quan trọng và đầu tiên trong việc quản lý và ứng dụng đô thị thông minh. Như phần mềm google map, họ phải số hóa bản đồ trong nhiều năm và đến nay họ vẫn thu thập số liệu để số hóa. Cơ sở dữ liệu này sẽ là nền tảng quan trọng cho mọi ngành kinh tế như: Phát triển đô thị, giao thông thông minh, hạ tầng xã hội như y tế, giáo dục…
Việc số hóa quy hoạch tại Việt Nam hiện nay được rất nhiều DN tổ chức đang cố gắng phát triển. Có thể kể ra các dự án thiết kế quy hoạch đô thị của Cty Tư vấn xây dựng Thành Nam đang được phối hợp với Cty Công nghệ Tpizi số hóa trên nền tảng điện toán đám mây Internet tại website www.tpizi.com, phục vụ cho quản lý quy hoạch, quản lý dự án BĐS… và đặc biệt là đô thị thông minh cho các DN BĐS, cho quản lý nhà nước.
Ứng dụng nền tảng hệ thông tin địa lý GIS: Thiết kế quy hoạch đô thị từ khi khảo sát thiết kế, cho đến quy hoạch, thiết kế kỹ thuật hạ tầng đô thị, thiết kế công trình… đều phải gắn liền với tọa độ thực tế trên quả địa cầu. Thiết kế quy hoạch cần phải ứng dụng hệ thông tin địa lý GIS và kết hợp số hóa để đưa lên trên nền tảng Internet giống với cách Google đang làm lớp bản đồ google map để Nhà nước, DN và người dân cùng sử dụng được. Hiện nay ở Việt Nam, Tpizi là DN hàng đầu trong việc số hóa quy hoạch đô thị ứng dụng nền tảng GIS.
Nền tảng tương tác trao đổi mọi thành phần – thiết bị: Chính quyền, DN, người dân cần làm việc trao đổi với nhau trên nền tảng số chứ không cần phải có việc thì phải tìm đến nhau, đến nơi làm việc của nhau. Muốn như vậy đô thị thông minh cần phải có nền tảng internet tốc độ cao, các thiết bị đầu cuối (máy tính, điện thoại thông minh…) và các hệ thống phần mềm phối hợp, sao cho tương tác dễ dàng và nhanh chóng. Con người kết nối với con người, con người kết nối với máy móc, và máy móc kết nối với máy móc đó chính là nền tảng của vạn vật kết nối (IOT), của cách mạng công nghiệp lần 4 và ứng dụng với đô thị thì đây là cơ sở nền tảng một đô thị thông minh tương lai.
Công nghệ thực tại ảo: Trong tương lai gần, công nghệ thực tại ảo sẽ là một trong những công cụ giúp chúng ta tiết kiệm thời gian, tiền và sức lực, ba thứ rất quan trọng trong bất kỳ lĩnh vực nào. Con người ngày nay có tiềm năng tham quan dự án, tái hiện những nâng cấp sẽ có trong tương lai, thi công tu bổ, quảng cáo và giao tiếp với khách hàng là một vài điều mà công nghệ thực tại ảo sẽ làm để thay đổi cuộc sống của các nhà lập quy hoạch, thiết kế dự án và của các nhà đầu tư.
Hạ tầng giao thông – hạ tầng kỹ thuật đô thị thông minh: Trong tương lai, các phương tiện giao thông sẽ chạy bằng điện và hoàn toàn tự lái. Các thiết bị giao thông sẽ tự liên lạc với trung tâm điều khiển, liên lạc với nhau thông quan nền tảng công nghệ. Ngoài ra phương tiện giao thông trong nền kinh tế tri thức còn có khả năng chia sẻ làm giảm thiểu phương tiện lưu thông, tiết kiệm năng lượng.
Năng lượng phát ra điện sẽ ưu tiên và dùng hoàn toàn bằng năng lượng mặt trời và năng lượng gió. Năng lượng hóa thạch khi đốt sinh ra khí thải sẽ hoàn toàn thay thế bằng năng lượng sạch. Thêm nữa các thiết bị dùng cho hệ thống điện cũng sẽ được nghiên cứu sao cho lượng tiêu hao nhiên liệu giảm thiểu. Các ngôi nhà, tòa nhà sẽ dùng vật liệu che ngoài bằng các hệ thống pin mặt trời, thu năng lượng dùng cho chính ngôi nhà và tòa nhà của mình.
Các đô thị ở Việt Nam – chúng ta còn có quá nhiều việc cần phải giải quyết.
Đối với hệ thống cấp thoát nước, các sensor cảm biến nối với hệ thống máy tính sẽ cung cấp cho người quản lý người sử dụng những lưu ý khi hệ thống vận hành. Ví dụ như các sensor sẽ cảnh báo khi có một đoạn ống nước bị vỡ và người quản lý hoàn toàn có thể khắc phục nhanh chóng. Cũng như vậy, cảm biến sẽ thông báo nguy cơ ngập lụt và khởi động hệ thống ứng cứu như bơm-hút, hệ thống sơ tán di chuyển…
Đối với rác thải- môi trường, các sensor cảm biến gắn với các thùng rác thải, thông báo cho người dùng khi nào rác thải đầy để có thể thu gom. Các ôtô thu gom rác thải không người lái sẽ tự liên hệ đến các thùng rác thải, tự đi thu gom và đưa về nơi xử lý.
Người dân thông minh – DN thông minh – Chính phủ thông minh: Thiết kế đô thị thông minh để phục vụ người dân, DN và quản lý chính quyền. Với người dân, trên cơ sở công nghệ có thể cải thiện cuộc sống của chính họ, giúp họ có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Với DN, có thể hoạt động hoàn toàn trên nền tảng công nghệ để cải thiện nâng cao năng suất lao động, giảm thiểu chi phí. Với chính quyền, thông qua một nền tảng đô thị thông minh, một hệ cơ sở dữ liệu lớn, một nền công nghệ hiện đại, chính quyền tham gia mạnh mẽ hơn nữa trong việc hỗ trợ người dân, DN và đóng góp cho sự phát triển chung của quốc gia.
Với tuổi trung bình của người Việt Nam khoảng 30 tuổi, đây là lứa tuổi rất trẻ để Việt Nam có thể ứng dụng rộng rãi công nghệ nói chung và phát triển đô thị thông minh nói riêng. Dữ liệu đô thị thông minh là nguồn tài sản, việc bảo mật cần cân nhắc bảo vệ lợi ích tối đa quốc gia. DN Việt Nam về công nghệ cần có chiến lược lâu bền, cạnh tranh không biên giới và xu hướng phát triển lĩnh vực đô thị thông minh là điều tất yếu, nếu DN có chiến lược bài bản, cam kết định hướng phát triển bền vững sẽ có chỗ đứng vững chắc trong nền kinh tế số tương lai.
Đô thị thông minh hoạt động do con người và vì con người. Con người là chủ thể quyết định sự thành công khi phát triển đô thị thông minh và cũng là người thụ hưởng trực tiếp những tiện ích của đô thị thông minh. Con người là chủ thể, công nghệ đóng vai trò hỗ trợ việc quản lý đô thị sao cho hiệu quả cao nhất. Chính vì vậy, vấn đề công nghệ và con người là một trong những yếu tố cơ bản giúp giải quyết tốt mục tiêu phát triển đô thị theo hướng hiện đại hóa, thông minh. Ngoài việc nâng cao khả năng nhận thức của người dân, những người làm công tác đô thị cũng cần phải có tầm nhìn mang tính định hướng cũng như chiến lược trong công tác thiết kế quy hoạch xây dựng. Dù là điểm bắt đầu, song nếu chúng ta có sự chuẩn bị tốt thì mới có khả năng xây dựng thành công các bước tiếp theo cho những TP thực sự thông minh, vì những TP tương lai đáng sống.
ThS Nguyễn Anh Tuấn – Tổng giám đốc Cty Tư vấn xây dựng Thành Nam
(Báo Xây dựng)
