Thúc đẩy doanh nghiệp Việt vươn lên trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu

 Với lợi thế địa chiến lược, tiềm năng năng lượng tái tạo phong phú và cam kết mạnh mẽ tại các hội nghị khí hậu toàn cầu, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành trung tâm của chuỗi cung ứng năng lượng. Tuy nhiên, để nắm bắt được thời cơ này, cộng đồng doanh nghiệp Việt cần một chiến lược hành động cụ thể, đồng bộ, đi kèm sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách và thể chế.

Toàn cảnh Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng

năng lượng toàn cầu”.

Ngày 24/6/2025, tại Hà Nội diễn ra Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu” Sự kiện do Tạp chí Tài chính Doanh nghiệp phối hợp cùng các đơn vị tổ chức với sự tham dự của các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp để cùng bàn thảo về vai trò, cơ hội và thách thức đối với doanh nghiệp Việt trong tiến trình chuyển dịch năng lượng.

Tận dụng cơ hội từ định hướng chiến lược và vị trí địa lý thuận lợi

Việt Nam sở hữu những điều kiện tự nhiên lý tưởng để phát triển năng lượng tái tạo: bức xạ mặt trời dồi dào, tốc độ gió cao tại miền Trung và Tây Nguyên, cùng vị trí gần các trung tâm sản xuất thiết bị năng lượng lớn trong khu vực như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho Việt Nam tích hợp vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.

Bên cạnh đó, các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước đã thể hiện quyết tâm chuyển dịch năng lượng một cách bền vững. Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020 của Bộ Chính trị đã đặt nền móng cho chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030 (Quyết định 1658/QĐ-TTg) cùng với Quy hoạch điện VIII điều chỉnh mới ban hành tiếp tục khẳng định định hướng phát triển năng lượng sạch, ít phát thải và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Đặc biệt, cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP26 và COP28 là bước đi chiến lược không chỉ về môi trường mà còn mở ra cơ hội thu hút đầu tư, công nghệ và tài chính quốc tế vào lĩnh vực năng lượng. Theo TS. Hà Khắc Minh – Tổng biên tập Tạp chí Tài chính Doanh nghiệp, đây là “thông điệp trực tiếp và rõ ràng” cho cộng đồng nhà đầu tư toàn cầu về quyết tâm của Việt Nam trong chuyển đổi năng lượng, và cũng là cam kết bảo vệ quyền lợi lâu dài của doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực này.

Doanh nghiệp tư nhân: Lực đẩy của chuỗi cung ứng năng lượng xanh

Một trong những điểm nhấn của Diễn đàn là vai trò ngày càng quan trọng của doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong chuỗi cung ứng năng lượng. Theo TS. Ngô Đức Lâm – nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương), để đạt mục tiêu công suất điện hơn 183.000 MW vào năm 2030, Việt Nam cần khoảng 200 tỷ USD đầu tư trong vòng một thập kỷ. Đây là thách thức lớn nếu chỉ trông chờ vào nguồn lực nhà nước hay EVN.

Tuy nhiên, đặc điểm phân tán, quy mô linh hoạt và thời gian xây dựng nhanh của năng lượng tái tạo lại rất phù hợp với năng lực tài chính và tổ chức của nhiều doanh nghiệp nội địa. Mô hình xã hội hóa đầu tư cũng đang được thúc đẩy thông qua Nghị quyết 55-NQ/TW, khuyến khích sự tham gia đa thành phần trong phát triển năng lượng. Cùng với đó là lộ trình vận hành thị trường điện theo cơ chế bán buôn và bán lẻ cạnh tranh, mở rộng cánh cửa cho doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, từ đầu tư, xây dựng, đến phân phối điện.

Chính phủ cũng đã tạo nền tảng pháp lý thuận lợi, liên tục cải cách thủ tục hành chính và ưu đãi đầu tư nhằm khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia. Đây là lực đẩy quan trọng để doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh, tiến tới xuất khẩu công nghệ, thiết bị hoặc dịch vụ năng lượng ra thị trường khu vực.

Từ tầm nhìn đến hành động: Xây dựng hệ sinh thái năng lượng bền vững

Dù cơ hội đang rộng mở, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay chính là tài chính – đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo PGS.TS. Ngô Trí Long – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), Việt Nam cần sớm ban hành Chiến lược tài chính xanh quốc gia có tính khả thi cao. Chiến lược này phải đảm bảo đồng bộ giữa chính sách tài khóa – tiền tệ, trong đó có phát hành trái phiếu xanh, ưu đãi thuế, tín dụng xanh, và cơ chế bảo lãnh, trợ cấp lãi suất cho doanh nghiệp.

Đồng thời, cần triển khai bộ chỉ số tài chính xanh để theo dõi, đánh giá hiệu quả đầu tư, tránh tình trạng “xanh hóa giả tạo” trong các dự án. Việc tiêu chuẩn hóa sản phẩm tài chính thân thiện môi trường cũng là bước đi bắt buộc nếu Việt Nam muốn tiếp cận các nguồn vốn quốc tế lớn, dài hạn và lãi suất thấp.

Bên cạnh đó, các diễn giả tại Diễn đàn nhấn mạnh rằng cùng với tài chính, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo nhân lực là yếu tố sống còn. Việc chuyển đổi năng lượng đòi hỏi công nghệ hiện đại, quy trình giám sát nghiêm ngặt và đội ngũ lao động có chuyên môn. Các chương trình hợp tác quốc tế trong nghiên cứu – phát triển (R&D), chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực cần được ưu tiên.

Riêng với các doanh nghiệp truyền thống như than – khoáng sản, việc chuyển đổi là một thử thách lớn. Đại diện Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam (TKV) cho biết, theo lộ trình đến năm 2050, các nhà máy điện than sẽ phải ngừng hoạt động. Việc thay đổi công nghệ, nguyên liệu đầu vào và hướng đầu tư mới đòi hỏi sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Nhà nước về cơ chế chuyển đổi công bằng và bảo vệ quyền lợi người lao động.

Thảo luận tại Diễn đàn đã gợi mở một số định hướng then chốt để nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu. Trước hết là thiết lập một hệ sinh thái đầy đủ gồm: môi trường đầu tư ổn định, công nghiệp hỗ trợ phát triển, hạ tầng số hiện đại, logistics hiệu quả và nguồn tài chính xanh dồi dào. Kế đến là cơ chế phối hợp hiệu quả giữa nhà nước – doanh nghiệp – nhà đầu tư quốc tế trong các mô hình hợp tác công – tư (PPP) để rút ngắn thời gian và chi phí chuyển đổi.

Chỉ khi cộng đồng doanh nghiệp Việt đủ năng lực tham gia từ thiết kế, chế tạo, vận hành đến xuất khẩu giải pháp năng lượng, thì mới có thể khẳng định vai trò của Việt Nam như một mắt xích quan trọng, không thể thiếu trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu đang định hình lại.

Thảo Lan