Nâng cao nhận thức, giành thị phần BIM cho đơn vị Việt

(Tạp chí Kiến trúc Việt Nam) – Trong thời gian vừa qua, BIM đã đã được các đơn vị trong nước nghiên cứu triển khai ứng dụng. Tuy nhiên, cùng với quá trình hội nhập, các đơn vị trong nước cũng phải chịu các sức ép cạnh tranh mạnh mẽ của các đơn vị ngoại với nhiều tiềm năng nhiều lợi thế về vốn và con người. Tuy nhiên, với các thế mạnh riêng của mình các đơn vị BIM nội hoàn toàn có thể chiếm lĩnh thị trường trên cơ sở có một chính sách hỗ trợ và hướng đi phù hợp. Chỉ khi các đơn vị thiết kế hiểu và thực hiện nhất quán với vai trò tiên phong triển khai ứng dụng BIM, dẫn dắt được các chủ thể còn lại tham gia dự án về nhận thức và đồng thuận triển khai, khi đó các đơn vị BIM nội sẽ chiến thắng trên sân nhà trước sức ép cạnh tranh khốc liệt của BIM ngoại nhập.

Họp ban chỉ đạo BIM xây dựng hướng dẫn, tiêu chuẩn hỗ trợ và theo dõi dự án thí điểm áp dụng BIM

Đánh giá tiềm năng thị trường BIM cho đơn vị nội tại Việt Nam
Trong bối cảnh hiện nay, môi trường để ngành công nghiệp BIM của Việt Nam phát triển đang có rất nhiều thuận lợi. Trước tiên là các hỗ trợ về pháp lý từ cấp quốc gia như Quyết định 2500/QĐ-TTg ngày 22/12/2016 về Phê duyệt Đề án áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM) trong hoạt động xây dựng và quản lý vận hành công trình đã mở đường cho ngành Xây dựng tiến vào công nghiệp BIM.
Bên cạnh đó, Bộ Xây dựng với trách nhiệm đầu mối chủ trì các bộ ngành, đơn vị đang tiếp tục triển khai đề án theo lộ trình đã lập. Đây là một đề án mang tính chiến lược đặt nền móng quan trọng cho Ngành công nghệp BIM phát triển sao cho không chỉ trước mắt mà còn cả lâu dài. Tạo điều kiện để Việt Nam thông qua việc ứng dụng BIM có thể đổi mới một cách căn bản ngành Xây dựng và các lĩnh vực có liên quan, bắt kịp, trở thành một quốc gia tiên phong. Đánh giá chung, với một nội dung công việc hoàn toàn mới không chỉ với môi trường Việt Nam mà cả trên thế giới, nhưng do tập hợp được các chuyên gia giỏi về BIM đang sống và làm việc ở Mỹ và Anh cùng các chuyên gia trong nước, đề án đang được thực hiện một cách rất bài bản, đúng hướng và đạt được tiến độ phù hợp với sự phát triển của thị trường.
Thị trường cũng đón nhận BIM một cách rất tích cực. Một tín hiệu rất đáng ghi nhận, không như trước đây chỉ có các đơn vị tư vấn thiết kế mà các nhà thầu đã chủ động tiếp nhận và triển khai BIM vào các dự án của mình từ rất sớm. Các chủ đầu tư tiên phong trong ứng dụng BIM có thể kể đến: Vingroup, AlphaNam có trung tâm BIM. Với các đơn vị nhà thầu có Conteccons, Cofico, ACSC, Hoà Bình, Ree (100 kĩ sư). Các công ty tư vấn lớn bao gồm cả các đơn vị tư vấn nội đều có kế hoạch chuyển đổi sang thiết kế bằng REVIT và hướng tới công nghệ BIM. Đặc biệt, có một số lượng đáng kể các công ty tư vấn tư nhân, quan tâm tìm nhiều biện pháp để phát triển, tiết kiệm chi phí và mày mò dần đã có sáng kiến thành lập các Trung tâm Revit chung (chia sẻ chi phí đầu tư). Có nhiều Công ty tư nhân thành lập với nghiệp vụ chuyên về triển khai outsource Revit cho các công trình đầu tư xây dựng trong và ngoài nước như: Atlas-HCM (đối thủ đáng gườm và “kẻ thù” của các đơn bị nội khác vì họ thu hút các cán bộ giỏi sang làm với vị trí và mức lương tốt hơn hiện tại, phù hợp với đam mê). Đã có nhiều đơn vị cung cấp các dịch vụ mới về tư vấn BIM, các công ty tư vấn BIM độc lập đi vào hoạt động như VINABIM. BIM FACTORY, ForBIM …
Thị trường có hướng phát triển cũng thúc đẩy việc sinh viên ở các trường đại học có xu hướng chuyển sang sử dụng công cụ Revit trong thực hiện đồ án. Các cở sở đào tạo Revit đã xuất hiện nhiều ở hầu hết các tỉnh thành trên phạm vi cả nước.
Thị trường cũng ghi nhận sự tham gia của các đơn vị tư vấn nước ngoài bao gồm các đối thủ cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp tư vấn nước ngoài đã bắt đầu vào cuộc tìm kiếm cơ hội với BIM ở thị trường Việt Nam. Theo khảo sát, chỉ riêng từ đầu năm 2017 đến nay, đã có rất nhiều thông tin về các tổ chức BIM của các quốc gia đi trước như Singapore, Nhật Bản và cả các nước lân cận trong khu vực như Trung Quốc Đại lục, Hồng Kông, Đài Loan, Hàn Quốc đang tìm đối tác để tìm đường vào thị trường Việt Nam. Theo quảng cáo của họ nhiều đơn vị hiện nay đã có thể triển khai BIM ở mức độ 7D (Eco Smart City là mức thang cao nhất hiện nay trong khi Việt Nam chỉ mới đạt được mức 4D là có tích hợp tiến độ và thời gian). Điều này được dự báo sẽ tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt trong thời gian tới tại thị trường Việt Nam, bởi các tổ chức và doanh nghiệp BIM của Việt Nam đang phải đối mặt với sự lấn át đến từ các nước trong khu vực, chưa nói đến các thị trường BIM cao cấp như Anh, Mỹ, Bắc Âu… Trong khi các đơn vị nội còn đang “loay hoay” với việc mở thị trường BIM trong nước thì các bạn quốc tế đã chuyển sang thế “tấn công” vào thị trường nội địa Việt Nam.

Những rào cản và lợi thế triển khai BIM với doanh nghiệp tại Việt Nam
Rào cản pháp lý: Các vấn đề pháp lý là thách thức lớn cho việc áp dụng BIM vào dự án. Trước hết là còn thiếu một khung pháp lý quy định quá trình triển khai ứng dụng BIM như: quy trình hợp đồng, sự phụ thuộc vào công nghệ, quyền sở hữu và trách nhiệm đối với mô hình, các vấn đề về bảo hiểm. Ngoài ra phương thức hợp đồng tích hợp như Thiết kế – Đấu thầu – Xây dựng hoặc Thiết kế – Xây dựng được dùng khá phổ biến trên thế giới cho các dự án có áp dụng BIM, với các bên liên quan (nhà thầu sẽ tham gia vào quá trình từ thiết kế đến thi công) có lợi ích về mặt kinh tế vì các lỗi sai sót trong quá trình thiết kế sẽ được phát hiện và khắc phục trước khi đưa ra thi công. Cách làm này tuy có thể phát huy hiệu quả đối với trường hợp các dự án phức tạp và có tiến độ, nhưng do việc tích hợp tất cả các đơn vị tư vấn thiết kế cũng như nhà thầu sẽ dẫn tới những phát sinh trong việc phân chia trách nhiệm pháp lý cần phải được giải quyết.

Mô hình BIM ứng dụng trong quản lý tầng cao đô thị (TP Thượng Hải, Trung Quốc)

BIM được nhận định là một công cụ có thể làm giảm rủi ro trong dự án và cho phép bảo hiểm một cách tập trung cho dự án. Tuy nhiên, trong rất nhiều tình huống, một khách hàng được bảo hiểm nghề nghiệp có thể có vai trò rất nhỏ trong dự án nhưng vẫn cần phải có nghĩa vụ pháp lý đầy đủ và trách nhiệm cho những vấn đề liên quan đến mô hình do họ tạo ra. Chính sách bảo hiểm được tạo ra và định giá dựa trên dữ liệu quá khứ, các hãng bảo hiểm cần thời gian thu thập đủ số liệu để có thể bảo hiểm cho những đơn vị thiết kế. Nếu không có những dữ liệu đó, các hãng bảo hiểm khó định giá một cách chính xác các gói bảo hiểm cũng như phạm vi liên quan.
Quyền sở hữu mô hình cũng là một vấn đề phức tạp vì những thông tin có thể được khai thác từ nhiều mô hình khác nhau. Việc chủ đầu tư có thể sử dụng mô hình trong suốt vòng đời của công trình và muốn tư vấn thiết kế bàn giao sản phẩm có thể dẫn đến việc tư vấn thiết kế phải chịu trách nhiệm liên đới với những sử dụng không đúng mục đích của mô hình trong tương lai. Thêm vào đó, rất nhiều tư vấn thiết kế, đặc biệt là nhà thầu cung cấp rất nhiều thông tin chi tiết như bộ phận kết cấu, thư viện (Family) vào trong mô hình. Việc lập ra các thư viện thông tin đó thựờng tốn nhiều công sức cũng như tiền bạc nhưng có thể được khấu hao vào các dự án của họ sau này. Nếu chủ đầu tư sở hữu những thông tin đó và đưa cho một đơn vị tư vấn, nhà thầu khác thì có thể gây ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh.
Bên cạnh đó, cũng còn thiếu một lộ trình chặt chẽ với các chế tài và công cụ pháp lý mạnh mẽ để hướng dẫn và quy định lộ trình bắt buộc áp dụng BIM đối với các doanh nghiệp.
Rào cản về nhận thức: Trước hết về lãnh đạo và công tác quản lý, việc ứng dụng BIM đòi hỏi nhận thức sâu sắc từ lãnh đạo công ty để cụ thể hóa thành các phương pháp quản lý hữu hiệu. Quy trình quản lý và lãnh đạo hiện nay theo mô hình “TOP DOWN” chính là một trong những rào lớn cho việc triển khai ứng dụng BIM. Những nhận thức chưa chuẩn xác về BIM coi như là một kiểu sử dụng phần mềm hay là cách tập hợp các cán bộ có khả năng sử dụng phần mềm về một chỗ… sẽ tạo ra các quy trình quản lý không hiệu quả, gây lãng phí lớn cho đơn vị. Việc chuyển đổi quy trình quản lý và thực hiện triển khai công việc thông qua BIM sẽ là rào cản lớn nhất từ nhận thức đối với các đơn vị Việt Nam. Lãnh đạo nhận thức không đồng đều, gây khó cho việc triển khai ứng dụng BIM nhanh và rộng.
Với các đơn vị có cấu trúc chuyên gia phân tán ở nhiều phòng ban như hiện nay cũng là những thách thức cho việc ứng dụng BIM, cũng như để có thể chiếm lĩnh được thị trường Việt Nam. BIM là một giải pháp tổng thể nên cần các chuyên gia ở mọi công đoạn đều nắm được và cùng tương tác sử dụng đồng thời.
BIM là một xu hướng công nghệ mới, đòi hỏi người dùng ngoài việc phải có kiến thức về thiết kế xây dựng, quản lý xây dựng, sử dụng đa dạng phần mềm mà còn có kiến thức làm việc đa ngành. Khi mới triển khai áp dụng BIM vào các dự án, việc thiếu nguồn nhân lực được đào tạo cẩn thận là một thách thức rất lớn.
Việc áp dụng BIM yêu cầu phải có sự đào tạo cẩn thận và việc sử dụng phần mềm hỗ trợ tạo lập mô hình sẽ đi kèm với chi phí mua phần mềm và đào tạo sử dụng phần mềm. Cũng bởi cần chi phí cho phần mềm, phần cứng và đào tạo nhân viên rất “đáng kể” nên chủ đầu tư sẽ cân nhắc rất kĩ việc có thay đổi ứng dụng công nghệ mới hay làm theo cách truyền thống, mặc dù các chi phí này sẽ tạo ra các lợi ích thu lại cho các dự án theo thời gian. Tương tự đối với các nhà thầu và các đơn vị tư vấn, việc ứng dụng BIM sẽ làm cho chi phí thiết kế và giá dự thầu tăng. Điều này, sẽ gây bất lợi trong quá trình đấu thầu nếu như chủ đầu tư không có yêu cầu ứng dụng BIM. Vì thế chi phí đầu tư ban đầu và chi phí đào tạo là một trong những rào cản lớn khi áp dụng BIM.
Một trong những vấn đề quan trọng đó là phương thức quản lý hợp tác giữa các bên có liên quan trong việc áp dụng BIM vào dự án. Bên cạnh đó, thói quen tổ chức thực hiện công việc theo kiểu cũ thì BIM chính là một rào cản lớn, trong đó các chuẩn quy tắc trao đổi thông tin – Naming (như đã thực hiện với Autocad không đồng bộ trước đây) không theo chuẩn chung, thiếu tiêu chuẩn Quốc gia sẽ không còn phù hợp. BIM cung cấp các phương pháp mới để phối hợp tuy nhiên nó cũng đòi hỏi việc tổ chức nhóm làm việc một cách thống nhất và hiệu quả. Xác định được quy trình chia sẻ thông tin mô hình một cách thích hợp cho các thành viên trong dự án rất quan trọng đối với sự thành công của việc áp dụng BIM vào dự án. Quy trình này đòi hỏi sự thống nhất hợp tác giữa các bộ môn thiết kế, giữa các đối tượng tham gia có liên quan từ thiết kế đến thi công, thứ tự và trình tự làm việc cũng như cơ sở pháp lý để phân bổ trách nhiệm. BIM cần được phát triển đồng bộ, cùng với hệ thống ERP (hệ thống thông tin hợp nhất quản lý nguồn lực của doanh nghiệp) thì tính hiệu quả sẽ được tăng gấp bội và không hạn chế lẫn nhau.
Bên cạnh đó các yếu tố như hạn chế về thời gian triển khai thực hiện (Công việc thúc ép theo tiến độ, không đáp ứng được hợp đồng, vẽ kết cấu bằng Revit mất gấp 3 lần thời gian so với vẽ bằng công cụ Autocad thông thường), thu nhập thỏa đáng cho người lao động (thu nhập của nhóm nghiên cứu thường không bằng nhóm vẽ AutoCad), thiếu các lộ trình tiếp nhận công nghệ, kỳ vọng quá nhiều vào công nghệ, coi công nghệ là yếu tố then chốt duy nhất cũng chính là các rào cản cho việc triển khai ứng dụng có hiệu quả BIM đối với doanh nghiệp Việt Nam.
Về phía các đối tác, việc các đơn vị tư vấn thiết kế có thể thuyết phục các đơn vị đối tác hiểu rõ và thương thảo hợp đồng, cho các công việc cần có BIM là một vấn đề chưa dễ được chấp thuận trong Ðiều kiện thực tế tại Việt Nam. Chủ đầu tư đòi hỏi tư vấn thiết kế nhưng không nắm được bản chất, cơ bản là để 3D và muốn kiểm soát khối lượng. Thực tế chủ đầu tư không có khả năng và nhận thức khai thác được hết các hiệu quả của mô hình ứng dụng BIM. Với đơn vị thi công, các nhà Tổng thầu theo phương thức thiết kế và xây dựng D&B cũng chỉ cần một phần hay một khía cạnh của mô hình BIM theo năng lực của nhân sự của mình và đa phần chưa có đội nhóm BIM đủ mạnh.
Về công nghệ, yêu cầu các bộ môn thiết kế trong một dự án cần được tích hợp đầy đủ các nội dung gồm phần tính toán, mô hình (Modelling) và các chi tiết (Detailing), tuy nhiên rào cản từ công nghệ hiện nay chính là chưa có bộ phần mềm tích hợp cả 3 nội dung trên để tăng năng suất khiến các đơn vị ứng dụng BIM phải sử dụng phối hợp nhiều hơn một phần mềm gây phát sinh về chi phí thực hiện, không hiệu quả về triển khai thực hiện cũng như các khó khăn trong việc trao đổi thông tin giữa các bộ môn.

Xu hướng và cơ hội phát triển thị trường trong nước với tư vấn nội
Đánh giá chung, xu hướng Thiết kế và Xây dựng tích hợp (Design and Build – D&B) đã bắt đầu xuất hiện tại thị trường. Đối tượng quan tâm đến BIM là các nhà thầu xây dựng lớn vì các lợi thế như: Tính trực quan để kiểm soát và tích hợp với tiến độ xây dựng. Có khả năng diễn giải tích hợp thiết kế và biện pháp thi công cho nhà đầu tư. Kiểm soát khối lượng và giảm chi phí. Giảm xung đột thiết kế làm phát sinh các chi phí không mong muốn, thụ hưởng các giá trị gia tăng khác của mô hình BIM.
Hiện nay, với các đơn vị tư vấn thiết kế trong nước, có rất nhiều cơ hội để mở rộng khai thác thị trường trong nước. Trước hết, có các đối tác chủ đầu tư lớn như VinGroup, FLC, Cotecons, Handico… là các tiền đề công việc ban đầu để có thể bước đầu triển khai các dự án tại nội địa, từ đó có các thể nghiệm và đúc rút kinh nghiệm. Có hệ thống cơ sở hợp tác tốt với các nhà cung cấp, nhà thầu lớn trên thị trường xây dựng và các hãng phần mềm lớn để tạo lập môi trường thiết kế tương tác IDP. Ứng dụng phát triển BIM cũng đồng nghĩa với việc mở ra thêm các dịch vụ tư vấn chuyên sâu từ BIM. Có nhiều cơ hội mở rộng thị trường ra nước ngoài vì BIM là cơ hội lớn cho hội nhập, các quốc gia phát triển gần Việt Nam trong khu vực châu Á cũng trong tình trạng thiếu nguồn nhân lực cho BIM.
Về giải pháp, cần sớm xây dựng cơ chế và chính sách phát triển BIM cho doanh nghiệp. Trong thời gian tới, cần nghiên cứu kỹ Biểu đồ Mcleamy, cũng như xem xét đồng thời các phương pháp triển khai dự án xây dựng thiết kế đấu thầu thi công (DBB) và thiết kế phát triển (D&D). Giải quyết các vấn đề về bất đối xứng mâu thuẫn lợi ích giữa các chủ thể chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn thiết kế tham gia dự án về mức độ ứng dụng BIM như hiện nay.
Việc phát huy thế mạnh BIM sẽ đem lại lợi thế cạnh tranh cực lớn cho tư vấn nên cần nghiên cứu hoàn thiện các chính sách để hỗ trợ mạnh cho đơn vị tư vấn thiết kế, khắc phục tình trạng tư vấn thiết kế là người khởi đầu và xây dựng mô hình BIM nhưng lại hưởng lợi ích giá trị gia tăng sau cùng và ít nhất.
Với riêng doanh nghiệp nội địa, cần xây dựng các quyết sách thống nhất trong ban lãnh đạo về tầm nhìn và hướng thực hiện áp dụng tới cùng. Xây dựng các chính sách công ty phù hợp về nhân sự và đầu tư cơ sở hạ tầng phù hợp với các điều kiện về tài chính và nguồn nhân lực của đơn vị.
Về công nghệ, tránh hiện tượng đầu tư ào ạt theo phong trào, lựa chọn các giải pháp công nghệ phù hợp tạo điều kiện tương tác trao đổi thông tin dễ dàng giữa các bên tham gia dự án với chi phí hợp lý, khả thi với các hệ thống hạ tầng viễn thông hiện có tại Việt Nam.
Để phát triển nguồn nhân lực, xây dựng lộ trình đào tạo từ thực tế, không thực hiện đào tạo lý thuyết đơn thuần như một số đơn vị đang làm hiện nay. Xây dựng các nhóm hạt nhân, đào tạo tại chỗ qua các dự án. Điều này sẽ giúp người làm nâng cao trình độ, rút kinh nghiệm và hoàn thiện trực tiếp các quy trình công tác từ thực tế.

Kết luận
Bản chất BIM là sự kết nối và chia sẻ thông tin dự án giữa các bên tham gia. Các đơn vị ứng dụng triển khai BIM nội hoàn toàn có cơ sở và tiềm năng phát huy thế mạnh. Để ứng dụng BIM thành công không phải chỉ việc riêng của đơn vị tư vấn, nên không thể để phát triển một cách tự phát như các đơn vị đã từng làm với Autocad trong 20 năm vừa qua. BIM là một quy trình phối hợp thiết kế và cao hơn là quy trình quản lý dự án nên đòi hỏi một tiêu chuẩn thống nhất. Chỉ khi các đơn vị thiết kế hiểu và thực hiện nhất quán với vai trò tiên phong triển khai ứng dụng BIM, BIM dẫn dắt được các chủ thể còn lại tham gia dự án cũng nhận thức rõ và đồng thuận triển khai, khi đó các đơn vị BIM nội sẽ chiến thắng trên sân nhà trước sức ép cạnh tranh khốc liệt của BIM ngoại nhập./.

Ths Kts Nguyễn Huy Khanh
Phó TGĐ Công ty Tư vấn xây dựng Việt Nam VNCC